Hopelijk leidt dat mooie ideaal van totale transparantie niet tot totaal wantrouwen

Alsof de stikstofkwestie nog niet ingewikkeld genoeg is, kwam er afgelopen week ook nog eens een bombardement van onderliggende ambtelijke stukken bij. Zijn we nu echt wijzer?

Kamerleden en ook journalisten hoor je nooit eens pleiten voor minder informatie. Beide beroepsgroepen zien totale transparantie vaak als hun heilige missie. Elk overheidsstuk dat niet is ‘gedeeld’ is in principe verdacht, en dus is zeker voor de fanatiekste leden van beide beroepsgroepen een dag geen stukken opgevraagd of een dag niet gewobt een dag niet geleefd. Een dag van falen ten opzichte van de eigen beroepseer.

De gedachte is daarbij dat je als kritisch volger van de macht je werk pas echt goed kunt doen, als je alles weet. Maar dan ook echt alles. Informatie is inzicht, en informatie die nog ontbreekt, beperkt en belemmert het zicht op de macht.

Meer, meer, meer informatie is het credo van de transparantiestrijders

Niet voor niks is een bekend journalistiek onderzoeksprogramma vernoemd naar Argos, de reus uit de Griekse mythologie die ‘alles zag’ omdat hij honderd ogen op zijn rug had, waarvan er nooit meer dan twee sliepen. Je krijgt weleens de indruk dat de hedendaagse incarnatie van deze Argos Pieter Omtzigt is, het Kamerlid dat meer ongedeelde nota’s kan lezen dan God kan schrijven, om een bekende uitspraak over de schrijver Simon Vestdijk te parafraseren.

Hoe dan ook, het credo van Omtzigt en andere transparantiestrijders is: meer, meer, meer informatie. Tot de ‘onderste steen boven is’, zoals dat heet.

In beide beroepsgroepen is het niet zo moeilijk om mensen te vinden die zich stiekem een beetje ergeren aan de opvraagdrift van hun collega’s. Toch is hun hang naar alles (willen) weten, een groot goed. Want wat is het alternatief? Het alternatief is dat de overheid zelf over openbaarmaking gaat, en dan weet je het wel. Dat wordt – grondwettelijke ‘actieve informatieplicht’ of niet – propaganda in de vorm van selectieve gunstige feiten of zwart gelakte pagina’s. Of gewoon niks. De stilte van de onderste bureaula.

Er zijn momenten dat de transparantie een prijs betaalt voor al die… transparantie

Dus: goed dat ze er zijn, die transparantiestrijders met hun onstilbare informatiehonger. Elders in de wereld zijn overheden erg blij dat ze er niet (meer) zijn. Maar er zijn ook momenten dat de transparantie een prijs betaalt voor al die… transparantie. Zo’n moment maakten we afgelopen week mee. Of nou ja, ‘we’… Iedereen die het stikstofdebat een beetje volgt.

Politieke kwesties zijn in Nederland nou nooit eens lekker simpel, maar de stikstofkwestie slaat alles. Toch blijkt het elke keer weer nóg ingewikkelder te kunnen. Zo kennen we dankzij een kort maar hevig informatieoorlogje waarin een actief lekkend ministerie van Financiën een centrale rol lijkt te spelen, sinds afgelopen week niet alleen de relevante, vele tientallen pagina’s tellende stikstofplannen van de ministers Van der Wal en Staghouwer. We kennen nu ook een schier onleesbare hoeveelheid interne documenten die op Financiën sinds maart vorig jaar aan de stikstofkwestie zijn gewijd. Onder meer tijdens de schier eindeloze formatie van het vierde kabinet-Rutte dus.