Surinamers boos, Wopke Hoekstra op het matje en de staat als Gekke Henkie

Minister Wopke Hoekstra (CDA) van Buitenlandse Zaken moet bij de Autoriteit Persoonsgegevens op het matje komen. Het digitale systeem om visumaanvragen te beoordelen, zou discriminerend kunnen uitpakken. De computers gebruiken algoritmen die bepalen of ambtenaren een visumaanvraag gewoon of extra intensief moeten beoordelen.

De privacywaakhond vermoedt dat hier sprake is van ‘profilerende software’ en dat is – met de Toeslagenaffaire nog vers in het geheugen – uit den boze. Vooral in Suriname wordt geklaagd over de manier waarop Buitenlandse Zaken visumaanvragen behandelt. ‘Alsof je tegen een robot praat,’ zegt een Surinaamse visumaanvrager vandaag in NRC, de krant die de kwestie aanhangig maakte.

Het is een nieuw ‘schandaal’ bij Buitenlandse Zaken. Een half jaartje geleden verscheen een rapport over grof en racistische taalgebruik in de spelonken van het departement en moesten de ministers Hoekstra en Liesje Schreinemacher (VVD), plus secretaris-generaal Paul Huijts zich in alle bochten wringen om te zeggen dat ze de onwelvoeglijke praktijken met wortel en tak zouden uitroeien door ‘een structurele versterking’ van de ambtelijke mores.

Nu zijn kennelijk ook de door het ministerie in Dubai ingehuurde computers racistisch bezig, want die letten op nationaliteit, geslacht, leeftijd van de aanvrager en op de plaats waar het visum wordt aangevraagd. Zoveel is zeker: als je in Paramaribo je digitale aanvraag verstuurt, hoef je niet altijd op een voorkeursbehandeling te rekenen.

Recht claimen hier te zijn

Maar wacht eens even. Mag een land niet meer zelf bepalen wie wordt toegelaten voor werk, vakantie, familiebezoek of deelname aan sportwedstrijden? Kunnen niet-Europeanen dan simpelweg het recht claimen hier te zijn?

Iedereen die wel eens een visum nodig had voor India, Pakistan, Rusland, Irak, Syrië of andere landen met strikte toelatingscontrole, weet hoe het voelt. Vermoeden ze misschien dat je een misdadiger bent? Zelfs in de Verenigde Staten ben je toch altijd weer opgelucht als je de indringende vragen van de man of vrouw achter het loket naar tevredenheid hebt beantwoord en er een stempel in je paspoort wordt geramd. Maar dat ze willen weten wie ze binnenhalen, is natuurlijk volkomen begrijpelijk.

Computer zegt nee

Waar het de Autoriteit Persoonsgegevens om gaat, is de discriminerende werking van computerprogramma’s. De Nederlandse privacywetgeving maakt géén onderscheid tussen ingezetenen en niet-ingezetenen. Die wetgeving geldt niet in Suriname (en andere niet-EU-landen waar mensen een reis naar Schiphol willen maken), dus in directe zin kunnen Surinamers daarop geen aanspraak maken. Maar de Nederlandse wet geldt wel in Den Haag, waar de beslisambtenaren de visumaanvragen beoordelen. Indien zij van de computer instructie krijgen om niet gewoon, maar extra te beoordelen, neemt de kans toe dat de aanvraag wordt afgewezen en het visum wordt geweigerd. Kort samengevat: computer says no.