Dankzij DNA-matches met veelal verre verwanten kan onderzoeker Els Leijs kinderen vroeg of laat vertellen wie hun vader is of was. De speld in de hooiberg blijkt vindbaar.
Het speuren met behulp van DNA-profielen die zijn opgenomen in private genealogische databanken is als het oplossen van een ingewikkelde levenspuzzel. Jarenlang zochten kinderen vergeefs naar hun biologische vader, maar dankzij een DNA-match met al dan niet verre familieleden in een database als MyHeritage of AncestryDNA zijn ze plotseling warm. Genetische genealogie is modern spoorzoeken met de computer als onmisbaar hulpmiddel en DNA-matches als hard bewijs.
Ook in Nederland wordt deze methode sinds 2016 toegepast. Vanwege haar ruime ervaring met wereldwijde complexe zoekacties geldt Els Leijs (70) als ‘dé familiedetective van Nederland’. Op tafel in het kantoor van Leijs & Partners in Bussum een computerscherm en voor de bezoekers een ‘familiekaart’ met een schema van de DNA-overeenkomsten van jezelf met doorgaans verre verwanten (zie ‘Familiekaart’ hierboven). Zelfs met de kaart op de kop weet Leijs precies wat een bepaalde DNA-match onthult: ‘Dat is een achterachterneef.’
Leijs begon als speurneus bij Spoorloos, sinds 1998 zelfstandig
Na een aantal jaren in de automatisering begon Leijs in 1992 als ‘ouderwetse speurneus’ bij het televisieprogramma Spoorloos. Sinds 1998 werkt ze voor zichzelf. In de loop der jaren heeft ze honderden familieraadsels opgelost en wist ze kinderen hun vader ‘terug te geven’.
Haar klantenbestand varieert van kinderen van een moeder die ongewenst zwanger raakte en niet weet wie de vader was, tot kinderen die twijfelen of hun vader wel echt hun vader is. Aparte categorie zijn de zeker 40.000 donorkinderen voor wie de naam van de vader vroeger bewust is verzwegen. En dan zijn er nog de bevrijdingskinderen voor wie Leijs zich vol overtuiging inspant.
Lees hieronder verder
Natuurlijk heeft ze ook haar eigen familiestamboom vergeleken met de DNA-stamboom. ‘Mijn vader was al twintig jaar bezig. Maar met een gewone stamboom weet je nooit of opa wel echt een kind had of dat oma het met de bakker deed, omdat ze het zo sneu voor opa vond dat hij geen kinderen kon krijgen.’
In strafzaken wordt DNA al langer gebruikt: sinds 1997 beschikt het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) over de DNA-databank voor strafzaken. Wekelijks koppelt die automatisch sporen van plaatsen delict aan personen van wie het DNA-profiel in deze databank is opgenomen. Daarbij gaat het om verdachten en veroordeelden van zware misdrijven. Als die zoektocht niets oplevert, kan het DNA van verwanten de speurders in de witte jassen alsnog op het juiste spoor zetten. Dankzij vrijwillig grootschalig verwantschapsonderzoek waarbij aan duizenden mannen uit de nabije omgeving van de plaats delict werd gevraagd hun DNA af te staan, konden sinds 2012 onder meer de cold cases van Marianne Vaatstra en Nicky Verstappen worden opgelost.
Ontmaskering van de Golden State Killer
In het voorjaar van 2018 zorgde een doorbraak in de veertig jaar oude cold case van de zogenoemde Golden State Killer voor een wereldprimeur. Een tot dan onbekende dader had in de Amerikaanse staat Californië tussen 1974 en 1986 een spoor van uiterst sadistische verkrachtingen en moorden getrokken. De man ging steeds op dezelfde manier te werk: na een inbraak in de woning bond hij de slachtoffers vast, verkrachtte de vrouw en schoot haar daarna dood.
Ondanks alle inspanningen lukte het de politie niet de dader te pakken. Later bleek dat steeds als de agenten hem op de hielen zaten, hij zijn werkgebied verlegde.
Zijn DNA nekte hem. Door gebruik van genetische genealogie was na al die jaren eindelijk indirect een verdachte in beeld gekomen. Het DNA-profiel van een spermaspoor uit 1980 was in 2017 in verschillende genealogische databanken geüpload. Die speurtocht leidde tot nabije verwanten van de seriemoordenaar. Dankzij stamboomonderzoek en ouderwets rechercheren kwam de politie uiteindelijk uit bij Joseph James DeAngelo, nota bene een voormalige politieman.
Een nieuw en vooral baanbrekend opsporingsmiddel was geboren.
Maar DNA kan dus ook uitkomst bieden in ‘familiezaken’. Het principe is simpel. Iedereen erft 50 procent DNA van de vader en 50 procent van de moeder, die beiden ook weer de helft van hun vader en moeder hebben gekregen. Dit betekent dat je gemiddeld 25 procent van alle vier grootouders hebt en van elk van hun ouders ook weer 12,5 procent, enzovoorts.
Grootste speler in DNA-databanken is Amerikaanse AncestryDNA
Mensen laten hun DNA-profiel opnemen in private databanken, omdat ze meer willen weten over hun afkomst en verwanten. Grootste speler is het Amerikaanse AncestryDNA, met 23 miljoen – vooral Amerikaanse – deelnemers. Een DNA-set van Ancestry was al snel het populairste familiecadeau. Dat zorgde steevast voor een hausse aan matches.
Laden…
Word abonnee en lees direct verder
Al vanaf €15 per maand leest u onbeperkt alle edities en artikelen van EW. Bekijk onze abonnementen.
Bent u al abonnee en hebt u al een account? log dan hier in
Verder lezen?
U bent momenteel niet ingelogd of u hebt geen geldig abonnement.
Wilt u onbeperkt alle artikelen en edities van EW blijven lezen?