Hittegolven worden intenser en duren langer. Vorig jaar zomer overleden in Europa ruim 61.000 mensen door hoge temperaturen.
Zeventien keer geactiveerd in zeventien jaar: het Nationaal Hitteplan. De eerste keer was in 2010 tijdens een twaalfdaagse hittegolf, drie jaar nadat het hitteplan was opgezet. Door klimaatverandering kunnen we niet meer zonder.
Bij activatie van het hitteplan worden (onder anderen) zorgprofessionals en mantelzorgers geïnformeerd over de verwachte hitte, om daarmee rekening te houden bij de verzorging van kwetsbare mensen. Doel is gezondheidsproblemen te verminderen en te voorkomen.
Aanleiding voor het hitteplan was de hoge sterfte in de zomers van 2003 en 2006, die in Nederland beide een oversterfte van meer dan duizend mensen kenden. Frankrijk en Engeland hadden al hitteplannen, Nederland nog niet. Op verzoek van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport stelde het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) een hitteplan op.
Vier dagen op rij een maximumtemperatuur van 27 graden of meer
Sinds 2010 is het hitteplan bijna elk jaar geactiveerd, op 2011, 2021 en dit jaar na. Het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI) waarschuwt het RIVM als het voor vier achtereenvolgende dagen een maximumtemperatuur van 27 graden of meer verwacht. Het RIVM besluit vervolgens of het hitteplan wordt geactiveerd. ‘Naast de maximumtemperatuur houden we rekening met andere factoren die bepalen hoeveel impact de hitte zal hebben op kwetsbare mensen, zoals de verwachte nachttemperatuur, luchtvochtigheid en windsnelheid,’ zegt Werner Hagens (45), coördinator van het Nationaal Hitteplan bij het RIVM.
Na activatie gaat er een bericht uit naar circa zeventig branche- en belangenorganisaties in de zorg. Zij kunnen dan zelf besluiten of ze actie ondernemen. Daarnaast plaatst het RIVM een nieuwsbericht op de website om zo ook mantelzorgers te bereiken.
Een van die organisaties is V&VN, de beroepsvereniging voor verpleegkundigen, verzorgenden en verpleegkundig specialisten. ‘Zodra het hitteplan ingaat, komt er een bericht op de website met advies en staat het in de nieuwsbrief aan alle 105.000 leden,’ zegt Marita de Kleijne (63), voorzitter van de afdeling V&VN Verzorgenden en zelf verzorgende in een verpleeghuis. ‘Vervolgens gaat in verpleeghuizen het hitteprotocol in, waarbij we erop letten dat bewoners onder meer genoeg drinken en niet te warme kleding dragen.’
‘Meer dan vijftig gemeenten hebben een lokaal hitteplan’
Het hitteplan moet kwetsbaren en hun verzorgenden zich ervan bewust maken dat er een periode van hitte aankomt, zodat er adequate voorzorgsmaatregelen te treffen zijn. Is er iets veranderd de afgelopen zeventien jaar?
‘We zien dat het hitteprobleem breder wordt opgepakt en dat mensen hitte serieuzer nemen,’ zegt Hagens. ‘Meer dan vijftig gemeenten hebben inmiddels lokale hitteplannen, verenigingen als het Nederlandse Rode Kruis en Klimaatverbond Nederland communiceren er veel over, en Rijkswaterstaat zorgt dat bij hitte mensen met autopech op een plek komen met schaduw en water.’
Ook bij V&VN zien ze veranderingen. De Kleijne: ‘Inmiddels hebben bijna alle verpleeghuizen goede klimaatsystemen, waardoor het binnen koeler is voor de bewoners en het verzorgend personeel.’
‘Meer onderzoek om inzicht te krijgen in het effect van het hitteplan’
Het directe effect van het hitteplan op het aantal sterftegevallen en ziekenhuisopnames is lastig te bepalen. Uit een rapport van de Wereldgezondheidsorganisatie uit 2021 blijkt dat er indicaties zijn dat de impact van hitte op de gezondheid vermindert, maar dat dit vooral is gebaseerd op anekdotisch bewijs. Er zijn nog te weinig systematische evaluaties. Hagens van het RIVM beaamt dit: ‘Er lopen wat kleine projecten, maar we willen meer onderzoek om inzicht te krijgen in het effect en de reikwijdte van het hitteplan.’
Meer onderzoek naar de werking van het systeem – komt de informatie bij de juiste personen terecht? – en het effect op mortaliteit en morbiditeit kan helpen hitteplannen te verbeteren. Dat is essentieel nu door klimaatverandering jaarlijks hitterecords sneuvelen en hittegolven vaker voorkomen, langer duren en intenser zijn. Daarnaast wordt de groep kwetsbaren groter door vergrijzing, blijven mensen langer thuis wonen en is er een tekort aan zorgpersoneel.
Zowel Hagens als De Kleijne denkt dat er nog veel winst te behalen valt bij het vergroten van het bewustzijn van de gezondheidsrisico’s in de hitte. Vooral bij kwetsbare mensen die nog thuis wonen, zijn mantelzorgers, familie en buren nodig om te zorgen dat huizen zo koel mogelijk blijven, er genoeg wordt gedronken en er geschikte koele kleding wordt gedragen. De Kleijne: ‘Alleen met elkaar kunnen we de beste zorg bieden.’