Defensie gefrustreerd door bureaucratie: ‘Ik ben er klaar mee dat Nederland niks zelf kan’

Ondernemer Gerard Zondervan (61) wil leveren. Rupsvoertuigen voor mariniers. Helikopters voor Oekraïne, 40-millimeter-munitie om drones uit de lucht te schieten. En heel veel 155-millimeter-artilleriegranaten. Minister Kajsa Ollongren (D66) van Defensie wil Europees aankopen.

Er moet iets stevigs gebeuren

‘De operationele mensen geven ons een kans. De defensietop houdt af,’ zegt Zondervan. ‘Minister Ollongren bestelt alleen munitie bij bestaande leveranciers, omdat ze dat zekerder vindt. Ik ben klaar met het verhaal dat Nederland niks zelf kan.

‘Het Ollon­gren-epistel sluit ik af. Zij doet niks. Haar staatssecretaris, VVD’er Christophe van der Maat, prijst ons de hemel in en doet verder ook niks.’ Zondervan vestigt zijn hoop op een nieuw kabinet.

Een rechts Regeerakkoord wijdt hooguit een paragraaf aan defensie, maar het beleid zal op drie punten wezenlijk verkleuren: een sterkere defensie-industrie, een realistischer militaire werkcultuur en minder bangelijke bureaucratie op het ministerie zelf. Er moet iets stevigs gebeuren.

Defensie belooft de eigen industrie te promoten, maar gunt de mega-order van vier onderzeeboten aan Frankrijk. Ook Zondervan – CEO van Artillerie Inrichtingen Armaments (AIA), een modern bedrijf in de buurt van Tilburg – merkt nog bitter weinig van het industriebeleid.

Hij bestelde machines om granaten te produceren. Over acht maanden wordt het eerste deel van de productielijn geleverd. Over achttien maanden het tweede deel. Het Verenigd Koninkrijk, Hongarije en Tsjechië willen de fabriek graag hebben.

De provincie Limburg smeekte in een brief aan de kabinetsinformateurs om van de NedCar-hallen in Born een munitie- en wapenfabriek te maken. ‘Mijn favoriete locatie,’ zegt Zondervan. ‘Maar ik kan pas beslissen zodra Defensie orders plaatst. Zonder die steun kan ik ook niet aan het buitenland leveren.’

‘We doen onszelf gigantisch tekort,’ zegt Kamerlid Joost Eerdmans (JA21). ‘Ollongren geeft alles weg aan het buitenland, terwijl hier ondernemers staan te springen om te produceren. Onnavolgbaar.’

Levendige handel

Wegens ‘leveringszekerheid’ zijn eigen productiefaciliteiten van belang. Maar in haar ‘munitiebrief’ aan de Kamer zette Ollongren eind 2023 uiteen dat ‘eigen’ niet betekent Nederlands, maar Europees. Het is niet de bedoeling als land op eigen houtje te produceren. Om Oekraïne en de krijgsmacht tijdig te kunnen bevoorraden, moet zij Europees samenwerken.

‘Dan staat je eigen industrie dus met lege handen,’ constateert het Limburgse VVD-Kamerlid Silvio Erkens. Hij zou graag een munitiefabriek verwelkomen in Born.

Zondervan: ‘Het kabinet kiepert liever in het buitenland geld over de balk.’ Hij vergelijkt het met de omgerekend bijna 60 miljard euro Amerikaanse hulp voor Oekraïne. ‘Dat geld blijft in de Verenigde Staten. Washington levert materieel van Amerikaanse makelij. Den Haag maakt honderden miljoenen over aan Tsjechische tussenhandelaren die in Turkije munitievoorraden opkopen.’

Granaten en patronen hebben een uiterste houdbaarheidsdatum. Wat je niet gebruikt, moet je tijdig verkopen aan een ander land. Vandaar de levendige handel.

‘Wij organiseren een seminar’

De Oekraïne-oorlog en de oorlogsdreiging tussen Rusland en de NAVO-landen dwingen ook tot meer productiecapaciteit. Vooral de rechtse Kamerfracties steunen nationale initiatieven, om in de toekomst niet in het buitenland om munitie te hoeven bedelen.

Maar Kamerleden kunnen niet zomaar de belangen van specifieke bedrijven bepleiten. Dus praten minister en parlementariërs al maanden langs elkaar heen over de plannen van Zondervan.

Hij bezit in de Verenigde Staten een bedrijf dat munitie ontwerpt en de technologie heeft om granaten in componenten te produceren. Dicht bij het front worden in de metalen hulzen ontstekers en capsules vol springstof gemonteerd. Deze productiemethode is niet per se goedkoper, wel kleinschaliger.

Zondervan: ‘Elk klein land kan eigen munitie maken. In plaats van een grote, streng beveiligde industrie, volstaat een werkplaats van 700 vierkante meter.’

Zondervan zag in Oekraïne oud Sovjet-geschut in opslagloodsen staan. In prima staat, maar onbruikbaar door gebrek aan munitie van Warschaupact-­kaliber. Zou Defensie met 40 miljoen euro bijspringen, dan zet hij in een half jaar in Oekraïne een fabriek neer voor 152-millimeter- en 203-millimeter-granaten.

‘Oekraïne is enthousiast,’ zegt Zondervan. Maar in Den Haag kwam hij niet verder dan: ‘We prikken een datum voor een bespreking.’ Laatst was hij in Zuid-Korea, dat in snel tempo honderden tanks voor het Poolse leger bouwt. Nee, dan Nederland. ‘Wij organiseren een seminar.’

Boksgala door ambtenaren verboden

Onder die omzichtige defensiepolitiek ontstaat hooibroei. Rechtse Kamerleden reageren ongeduldig. Defensie moet flinker. Het vrijwillige dienstjaar voor achttienjarigen is mooi, maar volstaat niet met het oog op de nieuwe dreiging uit het oosten.

In een recente Kamervergadering trokken Gijs Tuinman (BBB), Derk Boswijk (CDA), Joeri Pool (PVV) en Erkens (VVD) van leer tegen ‘de vergadertijgers’ op het ministerie van Defensie.

De Koninklijke Landmacht mag niet voluit oefenen met drones, want die zouden per abuis kentekens van passerende auto’s kunnen fotograferen. Qua privacywet uit den boze.

Het Korps Mariniers deed altijd aan boksen, met het jaarlijkse boksgala als hoogtepunt. Adrenaline en overlevingsinstincten komen bij het boksen dicht bij oorlogsomstandigheden. Dus was het een goede training. Maar het ministerie vond dat boksgala akelig en het Korps moest ermee stoppen.

Funest voor kameraadschap

De rechtse Kamerleden hekelden de papieren werkelijkheid van Defensie. De top is zo druk met integriteit, dat de gekste dingen gebeuren. In de kazernes mag een vrouwelijke militair zich nooit in één ruimte bevinden met een mannelijke collega.

Je kunt dus vaak geen vertrouwelijk gesprek voeren met je commandant. Maar scherfvesten speciaal voor vrouwen zijn nog niet aangekocht. Onderzoek naar een optimale pasvorm loopt nog.

Joeri Pool (PVV) zwaaide in de Kamer met twee antiracismeboekjes. Die stonden vol beschuldigingen jegens ‘witte mensen’ en hun vermeende raciale samenzwering tegen gekleurde medemensen. Pool hekelde de Koninklijke Marechaussee die het eigen personeel ‘met deze bagger’ opscheept.

‘Dit woke-beleid is funest voor de kameraadschap. Onze militairen moeten tegen een stootje kunnen.’ Erkens (VVD) vreest dat Oekraïense militairen in Nederland bij trainingen zo veel regeltjes krijgen opgedrongen dat ze later extra kans lopen te sneuvelen.

VVD-bewindsman Van der Maat nam alles ter harte, maar: ‘Ik zeg niet: “Okay, hatsekidee, streep erdoor!”’

Overvloed aan beleid, geen strategie

Bij Defensie delen burgerambtenaren de lakens uit. Onder militairen wekt dit onvrede. In het eerste jaar van de Oekraïne-oorlog slaakten brigadegeneraal Ginie van der Voet (Landmacht) en kolonel Ben Kamstra (Luchtmacht) een noodkreet in vakblad Militaire Spectator.

Hun analyse: een overvloed aan beleid, geen strategie. ‘Er is een onbalans tussen politiek-maatschappelijke imperatieven en militair-functionele bevelen.’

De officieren beschreven de ‘gouden driehoek’ (minister, commandant der strijdkrachten, secretaris-generaal) die ‘al vijftien jaar niet naar behoren werkt’ omdat ‘in dit bestuursmodel een falende en machteloze corporate governance ligt besloten’. Zelfs de militaire inlichtingendienst staat onder civiele curatele.

Steviger koers

Via de rechtse Kamerfracties borrelt de onmin op. Tuinman (BBB): ‘Om incidenten te voorkomen, creëerde Defensie een waterhoofd. Ambtenaren zonder militaire ervaring maken beleid alsof het de Emissieautoriteit is. Maar een krijgsmacht is geen zaak van Excelsheets bijhouden. Dat is keihard knokken. Je krijgt er bloedende knokkels van.’

PVV, VVD, NSC en BBB vinden elkaar in een steviger koers. Ook CDA, SGP en JA21 snakken ernaar. Te beginnen met een eigen munitiefabriek, bijvoorbeeld die van Zondervan. De Kamer debatteert vlak voor de Europese verkiezingen over de Franse onderzeebotendeal. Die race is nog niet gelopen.