Kamerlid Mona Keijzer (BBB) is aangeklaagd voor groepsbelediging, omdat zij op 17 mei in talkshow Sophie & Jeroen zei dat ‘antisemitisme bijna onderdeel is van de islamitische cultuur’. Deskundigen Maurits Berger en Bart Collard laten hun licht schijnen over de kwestie.
‘Dat vind ik een hele heftige uitspraak,’ zei presentatrice Sophie Hilbrand nadat Keijzer vertelde waarom zij vindt dat immigranten verplicht moeten leren over de Holocaust. Er volgde een verhitte discussie tussen de BBB-politica en schrijver Arnon Grunberg, die ook aan tafel zat.
Wat zei Keijzer nou precies? ‘Veel asielmigranten komen uit landen met een islamitisch geloof. Wat je ziet, is dat Jodenhaat daar bijna onderdeel is van de cultuur.’
Grunberg noemde het een ‘zeer heftige uitspraak’ en zei: ‘Ik denk niet dat we niet moeten gaan doen alsof antisemitisme of Jodenhaat puur een probleem is van mensen met een islamitische achtergrond.’ Waarop Keijzer een nuance aanbracht, door toe te geven dat de Holocaust niets met de islam te maken had. Maar het kwaad was al geschied.
Lees verder onder de video
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
De uitspraken van Keijzer leidden tot veel (sociale)media-ophef. En een aanklacht. In hoeverre klopt het wat Mona Keijzer beweert?
‘Uitspraken Mona Keijzer zijn helemaal niet heftig’
‘Laat ik vooropstellen dat ik het eens ben met Keijzer,’ zegt Bart Collard, criminoloog gespecialiseerd in contraterrorisme. Collard werkt aan de Universiteit Leiden aan een proefschrift over islamitisch terrorisme. ‘Ik vond Keijzers uitspraken helemaal niet heftig, en ik vind dat ze dit gewoon moet kunnen adresseren. Het is algemeen bekend dat antisemitisme meer voorkomt bij moslims dan bij mensen met een autochtone achtergrond.’
Collard wijst op onderzoek dat sociologiehoogleraar Ruud Koopmans (Humboldt-Universität, Berlijn) aanhaalde op X. Uit data van ADL Global blijkt dat wereldwijd ruim 1 miljard mensen antisemitische vooroordelen hebben. Een kaart toont de resultaten per continent. ‘In West-Europa heeft 24 procent antisemitische vooroordelen, in het Midden-Oosten en Noord-Afrika liefst 74 procent,’ zegt Collard. ‘Het blijft altijd lastig om dit te meten, maar het is in elk geval een graadmeter van hoe in dat deel van de wereld wordt gedacht over Joden.’
Koopmans publiceert vaker over islam en antisemitisme. Zo werd de hoogleraar in 2018 uitgenodigd om in de Tweede Kamer te spreken over Jodenhaat in Nederland. ‘Onder de religieuze moslims en in het bijzonder onder degenen daarvan die een fundamentalistische geloofsopvatting aanhangen, is het antisemitisme veel sterker verbreid – in de orde van grootte van 60 tot 70 procent – dan onder niet praktiserende of seculiere moslims,’ viel te lezen in zijn bijdrage.
Hoe komt dat? ‘Antisemitisme komt al eeuwen voor in de cultuur en de religie,’ zegt Collard. ‘Neem de Koran. De teksten daarin zijn allesbehalve mild voor joden. Passages zoals dat ‘de vijandigste mensen jegens hen die geloven de joden en de aanhangers van het veelgodendom zijn’. Ook wijst hij op overleveringen met uitspraken van de profeet Mohammed, waaronder: Jullie zullen strijden tegen de joden, totdat iemand van hen achter een steen zal schuilen, en die dan zal zeggen: ‘O dienaar van Allah, hier achter mij is een jood. Kom en dood hem.’
Volgens Collard heeft de oprichting van de staat Israël in 1948 – en het voortdurende conflict met de Palestijnen – het antisemitisme in de Arabische wereld versterkt. ‘Dat is natuurlijk een doorn in het oog voor veel moslims, vooral omdat dat stuk land in beide religies als heilige grond wordt beschouwd. Maar ik ben het niet eens dat het huidige conflict enkel territoriaal zou zijn. Het is wel degelijk ook een religieus conflict.’
Uitspraak Mona Keijzer ‘Wilderiaans’
Maurits Berger, arabist en hoogleraar islam en het Westen (Universiteit Leiden), deelt Collards opvattingen niet. ‘Keijzer bracht het als een historische waarheid, maar het is een politieke opmerking,’ zegt Berger. ‘Of het waar is, maakt haar niet zoveel uit, het gaat haar om punten scoren. Ze werpt zich op als de bestrijder van antisemitisme in Nederland, en dat voor politiek gewin. Een beetje Wilderiaans vind ik het.’
Berger reisde veel door de Arabische wereld en woonde jaren in Egypte en Syrië. Hij is niet verbaasd over de het grote verschil in antisemitische vooroordelen tussen werelddelen. ‘Maar je moet het wel in de context zien,’ zegt Berger. ‘In dit soort onderzoeken wordt de terminologie vaak door elkaar gehaald. Vanuit mijn ervaring in het Midden-Oosten weet ik dat de mensen daar vooral een heel groot probleem hebben met Israël, niet zozeer met Joden in het algemeen.’
Inflatie van de term antisemitisme
Berger stoort zich aan inflatie van de term antisemitisme. ‘Tegenwoordig wordt bijna alles antisemitisme genoemd. Zelfs kritiek op Israël is tegenwoordig al antisemitisme. Ja, dan schieten die cijfers inderdaad wel omhoog.’
Volgens Collard is dat te kort door de bocht. ‘In de islam is Jodenhaat wel degelijk te legitimeren. De Koran wordt gezien als het letterlijke woord van Allah en Hij maakt joden geregeld verdacht in zijn geschrift. De profeet Mohammed had ook geen moeite met het doden van joden. Daarmee wil ik niet zeggen dat iedere moslim letterlijk doet wat in de Koran staat. Gelukkig niet zelfs, maar je moet antisemitisme in islamitische landen niet afdoen als slechts kritiek op Israël.’
Volgens Berger is het een kwestie van perspectief. ‘In de 1400 jaar oude geschiedenis van de islam kun je alles vinden. Vervolging, conflict en jodenhaat. Maar zeker ook periodes waarin moslims en joden vreedzaam samenleefden. Daarin scoort de Arabische wereld echt veel beter dan Europa. Bovendien erkent de islam theologisch gezien zowel het christendom als het jodendom, omdat het voorgangers zijn.’
Collard is het niet eens met dat laatste. Zo stelt Allah in de Koran dat moslims joden en christenen niet als medestanders horen te nemen. Hun werken, de Thora en de Bijbel, zijn vervalsingen. Als zij zich niet aan Allah onderwerpen, zijn ze ongelovigen – en Hij roept op tot het doden van ongelovigen.
Hoe verklaart Berger die passages? ‘In de Koran staan passages waarin joden de vrienden zijn van de moslims, en passages dat zij de vijanden zijn,’ zegt Berger. ‘Dat hangt samen met de geschiedenis die de profeet en de moslims hadden met de joden: eerst vrienden, en toen zouden de joden hen verraden hebben. Dus als je vrede wilt met joden, kun je daarvoor passages in de Koran vinden. En als je ze als grote vijanden ziet, kun je daar ook passages voor vinden.’
‘Antisemitisme kent een Europese oorsprong’
Berger vindt dat er te vaak wordt gedaan alsof antisemitisme vooral in de islamitische cultuur een probleem is. ‘Als je de geschiedenis van het antisemitisme in Europa vergelijkt met die in de Arabische wereld, is die van Europa vele malen erger,’ zegt hij. ‘Laten we niet vergeten dat antisemitisme een christelijke, Europese oorsprong kent. Met als dieptepunten de pogroms in Oost-Europa en uiteindelijk de Holocaust.’
Doen alsof mensen die antisemitische vooroordelen in de islamitische cultuur adresseren, geen nuances maken, is dan weer waar Collard zich aan stoort. ‘Mona Keijzer maakte die nuance over de Holocaust ook, maar die werd compleet genegeerd. Sterker: Hilbrand en Grunberg legden haar woorden in de mond die zij nooit heeft uitgesproken. Alleen omdat zij een pijnlijke waarheid benoemt? Op die manier werd ze echt geschoffeerd, en zo kun je natuurlijk nooit een normale discussie voeren over een dergelijk onderwerp.’
Berger vraagt zich af wat die ‘pijnlijke waarheid’ dan is: ‘Deze vorm van generaliseren heeft niets te maken met de complexe werkelijkheid van Joden in de islamitische wereld. En die is echt anders dan de geschiedenis van Europa, waarin Joden stelselmatig zijn gediscrimineerd en vervolgd.’
Schrijf u in voor onze middagnieuwsbrief
Met de gratis nieuwsbrief EW middag wordt u dagelijks bijgepraat met commentaren en achtergronden bij de belangrijkste nieuwsverhalen.
