De juridische strijd tussen Polen en de Europese Unie kreeg vandaag, dinsdag 19 oktober, een nieuw hoofdstuk bijgeschreven, toen de Poolse premier Mateusz Morawiecki Straatsburg aandeed, het hol van de pro-Europese leeuw.
Enige moed, neiging tot sadomasochisme, of gewoon de overtuiging van het eigen gelijk kan Mateusz Morawiecki niet worden ontzegd. De 53-jarige Poolse premier, die ook minister van Ontwikkeling en minister van Financiën is, was deze dinsdag in Straatsburg om in het overwegend eurofiele Europees Parlement zijn zegje te doen over de Poolse rechtsstaat.
Lees meer over het Hof van Justitie in de Speciale editie Europese Unie. Of klik hier om te bestellen. 
Gisteren schreef Morawiecki al een lange brief waarin hij de positie van Polen hoopte te verduidelijken. ‘De Europese Unie is geen staat,’ zei hij vandaag. ‘We hebben de EU veel bevoegdheden gegeven, maar niet over alles.’ Hij zei zich niet politiek te laten chanteren.
De ‘juridische veldslag’ met Polen
Na zijn toespraak tot het Parlement werd Morawiecki op de grill gelegd door tientallen Europarlementariërs, onder wie acht Nederlanders, die ieder 2 minuten kregen voor hun inbreng in wat de ‘juridische veldslag’ met Polen wordt genoemd. Was het een voorproefje van wat de Poolse premier eind deze week wellicht te wachten staat, tijdens de Europese Raad in Brussel, als in elk geval een tot de tanden gewapende Mark Rutte hem staat op te wachten?
Wat is er ook alweer aan de hand? De korte versie is dat het Poolse Constitutionele Hof, met daarin rechters die politiek zijn benoemd en in sommige gevallen oud-leden van PiS, de almachtige Poolse partij, op verzoek van de Poolse premier een uitspraak heeft gedaan over de vraag of de EU-instellingen kunnen voorkomen dat Polen zijn rechterlijke macht reorganiseert. Nee. dat kunnen ze niet, zei het Constitutionele Hof. Dat valt buiten de de Europese bevoegdheden. De Poolse regering had het oordeel nog terzijde kunnen schuiven, maar nam de uitspraak toch over. De communis opinio in Brussel was meteen: Polen erkent het gezag van het Europese Hof niet langer.
Luister ook de podcast BruXL met René van Rijckevorsel over dit onderwerp:
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Europese rechtsregels onderuit gehaald
Dat was tegen het zere been van de Europese Unie. Hiermee worden de Europese rechtsregels onderuitgehaald, vinden de Europese Commissie en een grote meerderheid in het Europees Parlement. Het is dan misschien niet heel duidelijk omschreven in artikel 19 van het Verdrag betreffende de Europese Unie, maar in de praktijk is het nationale recht gewoon ondergeschikt aan het Europese, vindt Brussel. Punt uit. En daarmee heeft Polen in 2004 ingestemd, door lid te worden van de Europese Unie.
Onder goedkeurend oog van EVP-fractieleider Manfred Weber en diens partijgenote Commissievoorzitter Ursula von der Leyen ging Jeroen Lenaers (EVP/ CDA) er hard in tegen de Poolse premier: ‘Laten we niet in de val trappen door te herhalen dat dit een legitieme uitspraak is van een Constitutioneel Hof, want dat is het niet. Het is een politiek gemotiveerde verklaring van een politiek gecontroleerde rechtbank die bevelen opvolgt van de regerende partij.’
Meer over dit onderwerp: Polen daagt Europese rechtsorde uit. Hoe erg is dat?
Hij eindigde zijn bijdrage met: ‘Trap niet in de pogingen van de premier om de verantwoordelijkheid voor deze situatie af te schuiven op de EU. Niemand chanteert Polen, niemand wil Polen straffen, maar acties hebben gevolgen, en deze gevolgen zullen de verantwoordelijkheid zijn van de Poolse regering en de Poolse regering alleen.’
Rechtsstatelijke kamikaze met jarenlange gevolgen
PvdA-Europarlemtariër Thijs Reuten vond de Poolse premier ‘respectloos en ontzettend riskant: deze rechtsstatelijke kamikaze kan jarenlange gevolgen hebben. Morawiecki wil wel het geld, maar niet de waarden en de verdragen.’ Volgens VVD-fractievoorzitter Malik Azmani wil Morawiecki ‘op een sluwe manier Polen uit de Europese Unie halen’.
Rob Roos van JA21, die met PiS in de fractie van de Europese Conservatieven en Hervormers zit, had een andere kijk. ‘Vandaag bespreken we een beslissing van de Poolse rechtbank waarin staat dat in gevallen waarin de EU niet bevoegd is, het Poolse recht van toepassing is. Dit mag niet controversieel zijn. Vorig jaar kwam het Duitse Constitutionele Hof tot soortgelijke conclusies. De werkelijk controversiële beslissing werd genomen in Luxemburg. Europese rechters bemoeien zich met de organisatie van het Poolse rechtssysteem, wat duidelijk buiten het gezag van de Europese verdragen valt.’
Volgens Roos moet ‘de echte Europeaan’ accepteren dat de Europese Unie geen superstaat is, maar een alliantie van soevereine natiestaten. Roos spreekt van een ondemocratische aanval op de Poolse lidstaat.
Soep tijdens top in Brussel minder heet opgediend
Overigens is de verwachting dat de soep die Morawiecki donderdag en vrijdag geserveerd krijgt tijdens de top in Brussel, minder heet zal worden opgediend. De Franse president Emmanuel Macron en de Duitse bondskanselier Angela Merkel zouden er bij Raadsvoorzitter Charles Michel op hebben aangedrongen om Polen en de rechtsstaat van de agenda te houden voor de top van de EU-leiders op donderdag en vrijdag. Merkel wil ook liever geen koppeling tussen de Poolse opstelling en de 36 miljard euro uit het coronaherstelfonds die het land nog te goed heeft, zodra de Poolse plannen zijn goedgekeurd.
Merkel, kanselier in een land met een Constitutioneel Hof dat ook geregeld minder inschikkelijk is als het gaat om Europese kwesties, waarschuwde de EU om ‘compromissen te zoeken’ met haar oostelijke buur, in plaats van Polen alleen maar te veroordelen. Slechts de Benelux-landen zouden popelen om Polen de les te lezen.