De feiten: Na voorzitter kondigt ook rector vertrek aan
Bron: Leidse universitair weekblad MareDe rector magnificus van de Universiteit Leiden, de wiskundige Hester Bijl, vertrekt vroegtijdig. Terwijl haar tweede termijn pas vorig jaar inging en nog tot 2029 zou duren, stapt ze nu al op om rector te worden aan de Technische Universiteit Delft.
Bijl volgde in 2021 Carel Stolker op, die als rector magnificus én voorzitter van het College van Bestuur een dubbele baret op had.
De functie van collegevoorzitter werd destijds overgenomen door Annetje Ottow. Zij maakte afgelopen mei onverwacht bekend per 1 september te stoppen.
Ottow wil zich naar eigen zeggen meer richten op ‘de natuur’ en ‘duurzaamheid’. Eind vorig jaar vertrok vicevoorzitter Martijn Ridderbos al plotseling naar de Autoriteit Consument en Markt.
Gerommel aan de top
Kortom, het rommelt in de hoogste regionen van de oudste universiteit van het land. Oorzaak van de onrust is onder meer een reeks integriteitskwesties – waaronder ongewenste en strafbare activiteiten door een archeologenechtpaar – en de zwakke bestuurlijke omgang daarmee.
Ook over voorzitter Ottow zelf waren er, volgens de universiteitsraad die negatief adviseerde over haar tweede termijn, ‘serieuze signalen’ dat Ottow ‘een moeizame werkomgeving’ veroorzaakte, ‘met name voor ondergeschikten’.
Rector in de rats
Hester Bijl kwam begin 2024 in de problemen, toen EO-presentator Rob Oudkerk haar in een interview confronteerde met radicale uitspraken (‘Bommen op Tel Aviv!’) van een docent bij een anti-Israëldemonstratie. Ze kwam niet goed uit haar woorden, en haar woordvoerder greep in.
Eerder al was er kritiek omdat ze een schilderij van Rein Dool had weggehaald van de muur van het Academiegebouw omdat er ‘rokende witte mannen’ op stonden. Na ophef hing de universiteit het doek terug, en wel op een prominentere plek.
Sinds 7 oktober 2023 lag het College van Bestuur geregeld onder vuur vanwege intimiderende en gewelddadige vergaderingen en demonstraties van anti-Israëlactivisten, waardoor (onder anderen Joodse) studenten en medewerkers zich onveilig voelden.
Zeker de – veel meer internationale – Haagse campus is voortdurend toneel van bezettingen, blokkades en bedreigingen door activisten. Vanuit activistische hoek klonk juist luide kritiek op het bestuur vanwege het opschroeven van toegangscontroles, cameratoezicht en het monitoren van sociale-media-accounts voor dreigingsanalyses.
Wie zegt wat over de leegloop in Leiden?
Bronnen: Universiteit Leiden, de Volkskrant, Leidsch Dagblad, X- In een persbericht zegt Hester Bijl te vertrekken met een ‘dubbel gevoel’: ‘Ik voel me enorm verbonden met de academische gemeenschap in Leiden en kijk terug op een geweldige, rijke en inspirerende tijd bij deze mooie universiteit.’ Toch verheugt ze zich op haar aanstelling aan de TU Delft, waaraan zij zelf studeerde en promoveerde.
- Oud-minister Ferd Grapperhaus laat, als voorzitter van de raad van toezicht, in hetzelfde bericht weten: ‘Hester Bijl heeft belangrijke vernieuwingen gerealiseerd in het onderzoeks- en onderwijsdomein en op diverse andere vlakken. Hester deed haar werk in het College van Bestuur met een verbindende stijl en ongeëvenaarde energie.’
- Over het vertrek van de geplaagde en tegenvallende collegevoorzitter Ottow zei Grapperhaus een half jaar eerder: ‘We zullen haar enthousiasme en inspirerend leiderschap gaan missen.’
- De Volkskrant oordeelt overwegend negatief over Bijl: ‘De rector magnificus strompelde van de ene mediastorm naar de andere.’ De krant citeert Bijl, twee jaar geleden in het Leidsch Dagblad: ‘Mensen zijn meer dan ooit verhard in hun meningen. De nuance is zoek. (…) Dat is moeilijker dan ik van tevoren had gedacht. Je doet rete je best. Meer kun je niet doen.’
- Maarten Keulemans, de auteur van het hierboven genoemde Volkskrant-artikel, concludeert op X: ‘Aardig als mens, maar hopeloze brekebeen als bestuurder.’
Reactie universiteit
Een woordvoerder laat weten dat de vacature die Bijl achterlaat na het zomerreces wordt opengesteld. Dit moet dan gebeuren in nauw overleg met de nieuwe collegevoorzitter, voor wie de vacature al is geopend.
Ferd Grapperhaus, voorzitter van de raad van toezicht, was niet bereikbaar voor commentaar.
EW’s visie: Tijd voor meer Leids leiderschap aan het ‘bolwerk der vrijheid’
Door: Geerten Waling, redacteur Academische vrijheidDat de Universiteit Leiden na het vertrek van Stolker koos voor een opvolging in de vorm van twee vrouwelijke bestuurders, was een statement. Helaas pakte die keuze niet goed uit voor het bestuurlijke gewicht van de universiteit.
Hoewel het voor niemand eenvoudig was om de schoenen te vullen van deze populaire, joviale Leidenaar, was het resultaat van deze dubbele opvolging ronduit – en dubbel – teleurstellend.
Niet alleen maar kritiek
Aan de intenties van vooral Hester Bijl lag het niet. Ze toonde zich actief en enthousiast in de academische gemeenschap, en zocht actief de Joodse leden daarvan op toen na 7 oktober 2023 signalen binnenkwamen van intimidatie, bedreigingen en andere onveilige situaties vanwege het felle anti-Israëlsentiment bij radicale activisten.
Ook verscheen een jaar geleden, als duidelijke voortzetting van de lijn van Carel Stolker, een uitgebreid en genuanceerd rapport over de academische vrijheid, geschreven door een divers samengestelde commissie van Leidse academici.
Bijl nam het rapport in juni met warme woorden in ontvangst. Met het rapport deed de universiteit haar motto ‘bolwerk der vrijheid’ eer aan en liep Leiden voor op andere universiteiten.
Academische vrijheid onder druk
Maar ondanks de positieve erfenis die rector Bijl na vier jaar óók nalaat, zal de kritiek harder resoneren.
De Universiteit Leiden is een kleine, sterk lokaal gebonden gemeenschap die al 450 jaar verbonden is met de stad. De academische vrijheid die Willem van Oranje al als opdracht gaf, is de laatste jaren in het gedrang gekomen. Het radicale activisme in onderwijs, onderzoek en de wandelgangen, maar ook intellectueel conformisme en bestuurlijke angst zijn reële bedreigingen.
Daarnaast staan er, zoals bij alle universiteiten, stevige bezuinigingen op stapel en kampen universiteiten met diploma-inflatie en een verlies van gezag in de samenleving. Er is een ander type leider nodig om zuurstof te blijven geven aan een open debat, en dat in een gemeenschap van eigenzinnige academici die elkaar soms flink naar het leven staan.
Meer Leids leiderschap
Het leiderschap van Carel Stolker in 2013-2021 – ‘de rector die de bliksem liet inslaan’, aldus EW – en daarvoor als verbindende decaan van de rechtenfaculteit, voelt als een herinnering uit een ver verleden. Het kan zijn dat de huidige tijd weer nieuwe dingen vraagt van een Leidse bestuurder. Maar de nu vertrekkende opvolgers van Stolker beschikten duidelijk niet over de juiste competenties.
Een kleine, traditionele, lokaal gebonden universiteit als de Leidse heeft baat bij leiders die nauw verbonden zijn met het instituut en de gemeenschap. Bestuurders met een breed netwerk en de juiste sociale vaardigheden om plooien glad te strijken en de open debatcultuur te beschermen, zonder de collegiale sfeer te verliezen.
Dat er iets moet gebeuren, is klip en klaar. Het bestuur van de universiteit zwalkt – en dat is zeker midden in de huidige storm niet handig. De raad van toezicht wacht na de zomer een pittige klus om de bestuurlijke wagon weer op de rails de krijgen.
De rector die de bliksem laat inslaan