Laten we eens wat minder trots zijn op onze rechtsstaat

Een overheid die kwaad wil, staat in Nederland weinig in de weg om bevriende rechters aan te stellen. Bij de Raad van State zijn politieke benoemingen zelfs heel gewoon. Aan onze rechtsstaat valt voor democraten nog veel te verbeteren, constateert Roelof Bouwman.

Veel Nederlanders zijn goed op de hoogte van de ins en outs van de schaatssport. Geen wonder: vaak binden we al op zeer jonge leeftijd voor het eerst ‘de ijzers onder’, zoals dat heet. Zodra het stevig gaat vriezen, kunnen op onze plassen, meren, vaarten en grachten honderdduizenden schaatsers worden geteld.

Om soortgelijke redenen zouden we eigenlijk ook heel goed op de hoogte moeten zijn van kwesties die met (staats)recht en rechtspraak te maken hebben. Nogal wat Nederlanders hebben namelijk rechtsgeleerdheid gestudeerd.

Ondanks populariteit studie gebrekkige kennis juridische zaken

Al vele jaren geniet de opleiding een onverwoestbare populariteit. Het lijkt wel of het in onze genen zit. Zo startte de bachelor rechtsgeleerdheid in het collegejaar 2020-2021 als grootste studie met een recordaantal van 6.403 inschrijvingen, bijna duizend meer dan een jaar eerder.

Toch maakt onze kennis van juridische zaken niet altijd een bonafide indruk. Een mooi voorbeeld is het in Nederland zeer hardnekkige misverstand dat politici zich niet zouden mogen uitspreken over het werk van de rechter.

De trias politica – de scheiding tussen de wetgevende, de uitvoerende en de rechtsprekende macht – zou dat verbieden. Menig Tweede Kamerlid dat onverhoeds kritiek leverde op een rechterlijk vonnis kreeg het al te horen: zulk commentaar is ‘de bijl aan de wortel van de rechtsstaat’.

Scheiding wetgevende, uitvoerende en rechtsprekende macht bestaat niet

Maar de scheiding tussen de wetgevende, de uitvoerende en de rechtsprekende macht bestaat niet en heeft nooit bestaan, schreef de Tilburgse jurist Hendrik Gommer in 2008 in zijn dissertatie over de invloed van politici op rechters. De Franse filosoof Montesquieu (1689-1755), geestelijk vader van de trias politica, had het namelijk niet over een machtenscheiding, maar over een evenwicht tussen instituten.

Parlementariërs, rechters en bestuurders mogen zich daarom best uitspreken over elkaars werk. De crux is dat ze de bevoegde partij niet mogen overrulen. In de woorden van Gommer: ‘Niet de scheiding der machten is belangrijk, maar de scheiding der functies.’