Roelof Bouwman: Nederlanders klikken liever dan dat ze lik op stuk geven

Wie zich door een leidinggevende onheus voelt behandeld, kan hem of haar ook direct de waarheid zeggen in plaats van anoniem te klagen, schrijft Roelof Bouwman. Waarom hebben we het daar zo moeilijk mee?

In november 2022 kwam met een daverende klap een – in elk geval voorlopig – einde aan de glanzende journalistieke loopbaan van Matthijs van Nieuwkerk. In een groot artikel in de Volkskrant werd het voormalige kijkcijferkanon van BNNVARA, vooral bekend als presentator van De wereld draait door (2005-2020), beticht van grensoverschrijdend gedrag. Volgens tientallen oud-medewerkers zou achter de schermen van zijn talkshow een ‘angstcultuur’ hebben geheerst.

Redacteuren Van Nieuwkerk ‘toegeschreeuwd, vernederd, geïntimideerd’

Van Nieuwkerk, zo verklaarden de betrokkenen, had last van extreme woede-uitbarstingen, waarbij redacteuren ten overstaan van anderen op centimeters afstand werden ‘toegeschreeuwd, vernederd en geïntimideerd’. Het leidde volgens de Volkskrant tot stress, een gevoel van onveiligheid en zelfs burn-outs en andere ernstige psychische klachten.

Bij een van de incidenten, zo meldde de krant, eiste Van Nieuwkerk na een fout met het geluid in de show schreeuwend dat de verantwoordelijk geluidsman zijn excuses aanbood door nederig ‘sorry meneer Van Nieuwkerk’ te zeggen. Het voorval ging ‘over alle grenzen heen’, aldus een betrokkene. ‘Het was alsof de duivel in hem kroop.’

Onderwijsminister Wiersma zou geregeld ‘uit zijn plaat’ zijn gegaan

Iets recenter, in april, kwam De Telegraaf met soortgelijke onthullingen over VVD-prominent Dennis Wiersma. Sinds zijn aantreden als minister voor Primair en Voortgezet Onderwijs – in januari vorig jaar – zou hij geregeld ‘uit zijn plaat’ zijn gegaan. Als gevolg daarvan zouden meerdere medewerkers van het ministerie van Onderwijs zijn opgestapt.

Als Wiersma ontevreden was, kon hij ontsteken in razernij, aldus De Telegraaf:  ‘Schreeuwen. Met deuren slaan. Mensen in tranen.’ Vooral jonge, beginnende ambtenaren zouden het slachtoffer zijn geweest.

De bewindsman erkende vervolgens dat hij ‘soms te fel en te scherp’ is. Een paar weken later liet NRC Handelsblad achttien mensen aan het woord die met hem werkten en verklaarden dat de woedeaanvallen van Wiersma niet incidenteel waren, maar een patroon vormden. Na nieuwe anonieme meldingen pakte de minister vorige week zijn biezen.

Ex-hoofdredacteur NRC gedroeg zich ‘uitzonderlijk bruut’

Onlangs kwam ook voormalig NRC-hoofdredacteur Peter Vandermeersch in het nieuws. Hij zou zich in de jaren 2010-2019 ‘uitzonderlijk bruut’ hebben gedragen, waardoor, aldus een artikel op de site van HP/De Tijd, tientallen NRC-redacteuren zich gedwongen zagen te vertrekken. De kwestie werd ook in 2018 al eens aangekaart.

Vandermeersch’ aanvallen op individuele redacteuren en medewerkers waren wellicht niet steeds voor iedereen zichtbaar, maar de vrijwel dagelijkse ‘brul-mails’ waarin redacteuren openlijk werden gekleineerd, werden aan de hele redactie gestuurd en bepaalden de sfeer, aldus oud-NRC-redacteur Pieter Kottman.

‘Die werd zelfs ervaren door collega’s die zich in Vandermeersch’ gunst mochten verheugen. De stemming kon zomaar omslaan. Een door Vandermeersch zelf benoemde chef vertelde me ook eens totaal onverwacht doelwit te zijn geworden van een driftbui. Deze persoon ervoer de aanval als zo hevig, dat “ik buiten mijzelf trad”, een dissociatie die bij heftige gebeurtenissen wel vaker wordt beschreven. “Ik weet alleen nog dat ik mezelf op een gegeven moment in de verte hoorde zeggen dat ik naar de wc moest.” Daarop stapte Vandermeersch eindelijk weg van de door hem tot dan toe dreigend gebarricadeerde deur.’