Het aantal autochtone Nederlanders krimpt flink, terwijl de bevolking als geheel groeit door immigratie. Dat leidt tot significante sociale veranderingen en stemt tot nadenken, schrijft demograaf Jan Latten.
‘Bevolking eerste halfjaar gegroeid met 55.000 inwoners,’ meldde het CBS eind juli. Het groeicijfer klopt, maar de kop verhult iets. Achter het algemene groeicijfer schuilen divergerende demografische trends, die verstrekkende gevolgen kunnen hebben voor de sociale verhoudingen in Nederland.
Er is een groeiend contrast tussen de krimp van het aantal autochtone Nederlanders en de groei van het aantal Nederlanders met migratieachtergrond. Op langere termijn laat dat de sociale verhoudingen in de samenleving niet ongemoeid. In een steeds diversere samenleving heeft niet iedereen per se dezelfde opvattingen over wat hoort en wat niet hoort.
Om tendensen en risico’s op sociale spanningen beter te begrijpen, moet er meer aandacht komen voor het slinkende aantal autochtonen in een groeiende bevolking. Te meer vanwege een versnelling in de krimp door oversterfte.
Meer migratie dan bevolkingsgroei
Sinds begin 2023 kreeg Nederland 55.000 inwoners erbij. Het migratiesaldo was met 61.000 zelfs iets hoger. Dat de bevolkingsgroei desondanks op ‘slechts’ 55.000 uitkwam, heeft te maken met de krimp van de al aanwezige bevolking.
Die slonk doordat er 6.000 meer inwoners overleden dan er werden geboren. Dit is demografische degrowth langs natuurlijke weg, uitsluitend toe te rekenen aan de autochtone bevolking.
De 61.000 nieuwkomers uit het buitenland compenseren de 6.000 ‘verloren’ burgers, en vullen die compensatie aan met nog eens 55.000 inwoners.
Nieuwkomers zorgen voor de groei
Inzoomend op de autochtone bevolking (zelf in Nederland geboren, net als de ouders) en inwoners met migratieachtergrond, worden de tegengestelde trends duidelijker. De autochtone bevolking kromp alleen al in het eerste halfjaar met 22.000, nieuwkomers en hun kinderen zorgden juist voor een groei van 77.000.
Bij die sterke groei speelt de leeftijd van de al aanwezige nieuwkomers mee. Zij zijn gemiddeld jonger dan de autochtone bevolking, en zijn vaker op een leeftijd dat ze kinderen krijgen. Baby’s zijn steeds vaker nakomelingen van nieuwkomers.
Flinke oversterfte onder autochtonen
Wat recent ook meespeelt: oversterfte onder autochtonen. Al ruim drie jaar is er een flinke oversterfte onder ouderen. Die raakt vooral de autochtone bevolking, die vaker op leeftijd is dan mensen met een migratieachtergrond.
Vooral de autochtone generatie die is geboren rond de Tweede Wereldoorlog, draagt sinds 2020 in absolute zin bij aan een trendbreuk in sterfgevallen. In 2020 kende deze groep 13.000 sterfgevallen meer dan in 2019, tegenover 3.000 extra sterfgevallen onder inwoners met een migratieachtergrond.
Corona gaf de krimp van de autochtone bevolking drie jaar lang een extra zetje. Terwijl de autochtone bevolking zichzelf al langer niet meer vervangt met nakomelingen, leidt de oversterfte tot nog meer krimp.
Verhoudingen veranderen
Begin 2013 had Nederland 13.236.000 autochtone inwoners. Het hoogste aantal ooit. Dat aantal is gezakt naar 13.096.000. het aantal nieuwkomers is opgelopen tot 4.772.000. Sommigen zullen zeggen: ‘Nou en? We zijn allemaal mensen.’ Dat is ook zo. Maar we zijn niet allemaal dezelfde mensen.
Door een versnelde afname van de autochtone bevolking, terwijl de bevolking per saldo groeit, veranderen de verhoudingen sneller. Ouderen die nog soberheid kenden, in militaire dienst moesten, zes dagen per week werkten, Sinterklaas vierden en steeds vaker zelf bepaalden hoe ze moesten leven, verdwenen afgelopen jaren door oversterfte versneld van het toneel.
Op langere termijn slinkt deze groep verder en krijgen hun normen en opvattingen minder gewicht. Daarvoor in de plaats komen anderen, soms uit verre landen, met andere opvattingen hoe het hoort, andere feestdagen en andere herinneringen. Hun opvattingen krijgen vanzelf meer gewicht.
Algemene cijfers zeggen niet alles
Hoe sneller de bevolkingssamenstelling verandert, des te sneller sociale normen in de samenleving veranderen. Algemene, ongedifferentieerde demografische cijfers van de bevolkingsgroei geven daarop geen zicht.
Om sociale veranderingen te begrijpen en te voorzien, is het noodzakelijk om demografische trends van verschillende bevolkingsgroepen in beeld te blijven brengen en aandacht te geven.