Wat flankdenken was, wordt mainstream. Mark Thiessen ziet de verschuiving in de politiek voor zijn ogen voltrekken. Hoog tijd om het liberale verhaal weer vol overgave te vertellen.
Voor het eerst sinds ik mag stemmen, heb ik als centrum-rechtse liberaal het gevoel in de verdediging te zitten. Liberaal centrum-rechts was mijn hele leven de dominante politieke stroming. Maar door de opkomst van radicaal-links en vooral radicaal-rechts staan het liberale verhaal en zijn verworvenheden onder druk.
Enkele prominente Britse Conservatieven, onder wie oud-ministers David Gauke en Rory Stewart, schreven het boek . Ze betogen dat de neergang van het liberale midden moet worden gekeerd. Zij zagen hun politieke systeem sinds het Brexit-referendum veranderen. Politici die als de extremen van de Britse politiek golden – onder wie Nigel Farage en Jacob Rees-Mogg – werden ineens bepalend. Andere, meer gematigde politici bogen met de extremen mee. Het leidde tot chaos, een harde Brexit en tot het premierschap van de totaal ongeschikte Liz Truss, die haar land aan de rand van de afgrond bracht. Het was alsof de gekken het gekkenhuis hadden overgenomen.
Flankdenken wordt mainstream
In Nederland aanschouwen we na 22 november onze eigen opvoering van dat drama. Wat flankdenken was, wordt mainstream. Wie actief is in de politieke bubbel, heeft die verschuiving vaak voor zijn ogen zien voltrekken. Iemand die tien jaar geleden gepassioneerd vertelde over de waarde van grondrechten, schreeuwt nu alleen nog schuimbekkend dat de immigratie moet verminderen. En iemand die eerder een overtuigend betoog hield over de barbaarsheid van Wilders’ ‘minder, minder’, blijkt inmiddels duurzaamheidsbeleid erger te vinden dan racisme. Het hoort erbij. Wanneer kiezers bewegen, bewegen politici mee.
Mensen zijn niet meer in te delen in traditioneel links of rechts. Van invloed zijn andere factoren dan hun economische positie: hoe mensen denken over cultuur, identiteit, over verandering. Dat laatste speelt een bepalende rol in onze hoofden. De wereld wordt opnieuw uitgevonden terwijl we erin leven. Dat gaat te langzaam om met de ogen waar te nemen, maar onbewust voelen we die verandering wel. Dat gevoel van onbehagen over het verlies van zekerheid en controle sijpelt door in ons denken.
Schaduwkanten van de ‘open’ samenleving
The Case for the Centre Right zet uiteen dat twee nieuwe politieke verhalen botsen: van de ‘open’ en ‘gesloten’ samenleving. De wereld is de afgelopen decennia ingericht volgens het verhaal van de open samenleving. Grenzen vervaagden, op vele manieren. Culturen vermengden. De wereld werd groter, maar ook afstandelijker. Aanhangers van dit verhaal zagen vooral voordelen. Welvaart. Vrede. Technologische vooruitgang. Een ongelimiteerde hoeveelheid kansen. De open samenleving is een speeltuin voor het individu.
Maar veel mensen voelden vooral de schaduwkanten. De bewegende wereld deed hen tollen. Ze zagen hun steden en dorpen onherkenbaar veranderen. Profiteerden niet van de kansen die aan iedereen beloofd waren. Verandering kwam hard en snel. Te snel om zich goed aan te kunnen passen. Het vertrouwde kwam onder druk te staan. En dan volgt een reactie: bescherming zoeken door de deuren dicht te gooien.
En zo wint voor het eerst sinds lange tijd de gesloten samenleving terrein. In heel Europa krijgt het liberale verhaal klappen. Dat is niet slecht. Het hoort bij democratie.
Maar het is wel wennen, na decennia van dominantie. Centrum-rechtse liberalen weten van verbazing niet meer wat ze moeten zeggen. Terwijl juist dat voor de hand ligt. Zij moeten zeggen wat ze al decennialang niet meer zeiden, omdat het vanzelfsprekend was geworden. Zonder de opkomst en overwinning van het liberale verhaal sinds de achttiende eeuw hadden we nu nog steeds honger, gingen we veel jonger dood, waren we dommer, minder welvarend, minder vrij en minder onafhankelijk.
Het verhaal van de open en vrije samenleving is het mooiste verhaal dat is verteld. Over vrijheid, gelijkheid, vooruitgang en een rotsvast geloof in de kracht van ieder mens. Het stelt de mensheid al eeuwenlang in staat om boven zichzelf uit te stijgen. Hoog tijd om dat verhaal weer vol overgave te vertellen. Voordat we, veel te laat, inzien hoe belangrijk het voor ons is.