Historicus Geerten Waling reist deze zomer voor elsevier.nl door de Verenigde Staten, op zoek naar de ziel van de Amerikaanse democratie.
‘Ik heb nooit horen zeggen dat men in de Verenigde Staten zijn fortuin gebruikte om burgers voor zich te winnen, maar ik heb wel vaak gezien dat de rechtschapenheid van publieke functionarissen in twijfel werd getrokken. Nog vaker heb ik horen verluiden dat hun successen te danken waren aan gemene intriges en slinkse streken.’
Alexis de Tocqueville, Over de democratie in Amerika (1835-1840).
Eigenlijk is de Amerikaanse president Barack Obama een CIA-agent, net als zijn moeder. Wist u dat? Een hippie in de bossen van Vermont wist me dit onlangs te vertellen. Overal in de Verenigde Staten waar ik deze zomer kwam, hoorde ik zulke verhalen. Eigenlijk was 9/11 een inside job: die gebouwen werden van binnenuit opgeblazen in opdracht van George W. Bush.
Complottheorieën zijn niet nieuw: de liquidatie van John F. Kennedy gebeurde eigenlijk in opdracht van de CIA, de KGB, de maffia, vicepresident Lyndon B. Johnson of Fidel Castro. De meest geestige en actuele theorie vernam ik deze week in Los Angeles, Californië: Donald Trump opereert eigenlijk als handlanger van Hillary Clinton, om haar in het zadel te helpen.
Politiek is religie
In het seculiere Amerika is religie niettemin duidelijk aanwezig in de politiek – maar ook is de politiek zelf omgeven met religiositeit. Zo is de ontstaansmythe van de founding fathers en hun Grondwet niets minder dan de hoogmis van de democratische religie. De Amerikanen stellen zich voor als goddelijk volk, op aarde gezet in een glorieus moment rond 1776 om de hele wereld te bevrijden van de tirannie. Dergelijke irrationele elementen worden in Nederland te vaak miskend, zoals ik eerder schreef, maar in Amerika gaan ze juist overheersen.
Lees ook deze eerdere blog van Geerten Waling: ‘San Francisco haat Trump, zonder na te denken over kritiek op Clinton‘
De irrationaliteit van de Amerikanen uit zich niet alleen in hun patriottisme en in hun verbluffende hoeveelheid kerken, maar ook in hun hardnekkige bijgeloof. Geen shopping mall waar je niet even je handpalm, je horoscoop of tarotkaarten kunt laten lezen. Ook is er in elke bar wel een ‘politieke waarzegger’ te vinden, een stamgast die graag zijn theorieën uiteenzet over het landsbestuur en de achterliggende samenzweringen en duistere netwerken die niemand doorziet.
Geen feiten, maar verhalen
Het sterke bijgeloof van de Amerikanen haakt aan op hun ironievrije levenshouding. Gecombineerd met de radicale vrijheid van meningsuiting, de onoverzichtelijke grootheid van het land en de reusachtige belangen die spelen in het landsbestuur, liggen complottheorieën altijd op de loer. Gezag komt hier niet uit feiten, maar uit de overtuigingskracht van de spreker. Ook daarin kent de Amerikaanse politiek een religieus aspect: de politicus is een dominee, de president is zelfs een beetje God op aarde.
Kranten en televisiestations hebben een duidelijk politieke signatuur. Weinig Amerikanen nemen de informatie via deze kanalen klakkeloos voor waar aan, tenzij het in hun politieke straatje past. Zij denken er liever het hunne van en zoeken hun eigen verklaringen voor verloren verkiezingen en blunderende politici. Complottheorieën worden zo welkome bezweringsformules.
Samenzweringscultuur in Hollywood
In Los Angeles huist het genius van de samenzweringscultuur: Hollywood. Op duizenden mijlen van het politieke gekrakeel aan de Oostkust is de Amerikaanse filmscene in Los Angeles er uitermate goed in om allerlei complotten te ontrafelen in spannende films en televisieseries over de krochten van de macht.
Private investeringen en de vrije markt maken hun producties mogelijk, subsidie speelt geen rol. Logisch dus dat in series als House of Cards en The West Wing de machtsstrijd om het Witte Huis altijd als een machiavellistisch spektakel wordt voorgesteld. De religie van het consumentisme en de religie van de politiek sluiten naadloos op elkaar aan.