In het totalitaire systeem van de Sovjet-Unie was de veiligheid van de eigen burgers ondergeschikt aan de belangen van de Partij, zo maakt de geweldige tv-serie Chernobyl pijnlijk duidelijk voor wie dat nog niet wist. De vergelijking met de houding van de Chinese Communistische Partij in de eerste weken van de coronacrisis is schokkend, schrijft Robbert de Witt.
Het is alweer zo lang geleden dat de dramatische beelden van toen bijna nostalgische gevoelens losmaken: de vierkante autootjes, de jarentachtig-kleding en -kapsels, zelfs de kale Sovjet-interieurs ogen vertrouwd. Het is niet de enige reden waarom de veelvuldig bekroonde HBO-serie Chernobyl de moeite waard is. De serie toont nauwgezet hoe die ramp in wat nu Oekraïne is zich op 26 april 1986 precies voltrok.
Robbert de Witt (1978) is Buitenlandredacteur bij Elsevier Weekblad. Hij blogt wekelijks op donderdag over mondiale ontwikkelingen en de gevolgen ervan voor Nederland en Europa.
Chernobyl verscheen weliswaar vorig jaar al, maar wordt deze weken uitgezonden op de Belgische publieke zender Canvas. Elke woensdag twee afleveringen achter elkaar. Nu iedereen Netflix afgraast op zoek naar series om de tijd in thuisquarantaine mee te doden, is er ook nog ouderwetse televisie waarop pareltjes zijn te zien.
Hoe totalitaire regimes omgaan met rampen
Waarom nu kijken naar een tv-serie over een kernramp? Omdat het veel zegt over hoe repressieve, totalitaire regimes omgaan met rampen. Zoals China met het coronavirus.
Rampen kun je natuurlijk niet zomaar met elkaar vergelijken. Een kernramp zoals die in Tsjernobyl in 1986 lijkt in de meeste opzichten niet op de pandemie die momenteel over de wereldbol trekt. Kijk alleen naar het aantal slachtoffers: nu al is het aantal sterfgevallen als gevolg van het virus – bijna 200.000 – hoger dan het aantal sterfgevallen na de kernramp destijds in de Sovjet-Unie geschat door Greenpeace – 93.000 tot 200.000. En Greenpeace, fel tegen kernenergie, zal het aantal slachtoffers eerder (te) hoog inschatten. Wetenschappers denken dat het werkelijke aantal doden door ‘Tsjernobyl’ maximaal 27.000 is. Het coronavirus is bovendien nog niet uitgeraasd.
Volhouden dat er niets aan de hand is
Waarin beide rampen wél sterk op elkaar lijken, is de reactie van de autoriteiten. Ook 34 jaar later is het schokkend om te zien hoe de verantwoordelijken destijds in Tsjernobyl zo lang bleven volhouden dat er weinig aan de hand was. In een scene in aflevering twee van Chernobyl zien we hoe twee bestuurders in dezelfde ruimte zitten als mannen met stralingsziekte, ze hen zien overgeven, maar niet geloven dat zich op slechts tientallen meters van hen een ramp voltrekt.
Lees ook: Chinese propaganda kan niet wegpoetsen dat het land ernstig faaldeEn vervolgens is er de angst om de ernst van de situatie door te geven aan het Centraal Comité in Moskou. Het Sovjetsysteem was onfeilbaar, fouten of ongelukken toegeven kon het einde van je carrière in de Partij betekenen – of erger. Het leidde tot besluiteloosheid, niet ingrijpen tijdens de cruciale eerste uren en dagen. En dat maakte de gevolgen weer veel ernstiger.
Terwijl speeltuinen in West-Duitsland werden ontruimd vanwege de radioactieve wolk die over Europa trok, ging het leven in de stad Pripjat, pal naast de ontplofte reactor, gewoon door. Meteen evacueren kon tot paniek leiden, redeneerden de communistische machthebbers. En het zou ook internationaal gezichtsverlies betekenen. In het repressieve en totalitaire systeem van de Sovjet-Unie was de veiligheid van de eigen burgers en die in andere landen ondergeschikt aan de belangen en overlevingskansen van de Partij.
Monddood gemaakt door de partij
Afgelopen december en januari voltrok hetzelfde scenario zich in de provincie Hubei in de Volksrepubliek China: het bestaan van het nieuwe virus werd eerst ontkend, lokale wetenschappers die alarm sloegen werden monddood gemaakt door het partijbestuur, de levens van burgers werden geriskeerd om maatschappelijke onrust te voorkomen. Intussen ging kostbare tijd verloren die nodig was om de gevolgen van de ramp te beperken.
Wie zich afvraagt waarom de Chinezen ongelijk hebben als zij nu beweren dat hun éénpartijsysteem het mogelijk maakte om snel en doortastend op te treden tegen het coronavirus: lees nog eens hoe de Chinese autoriteiten in die cruciale eerste weken faalden. En kijk naar Chernobyl.