Bij de winst van Donald Trump ging er een schokgolf door de Verenigde Staten. Na de politieke aardverschuiving door de overwinning van Geert Wilders is er in Nederland een soortgelijke reactie te bespeuren. Zeker bij de gevestigde politiek. Zij koesteren daarbij de misvatting dat het midden vanzelf terugkeert na een populistische oprisping, waarschuwt Victor Pak.
De verslagenheid was groot toen in 2016 de kaart van de Verenigde Staten rood kleurde. Democraten keken vol onbegrip naar de uitslag. Hoe konden ruim 60 miljoen mensen stemmen op Donald J. Trump, een man die Mexicanen verkrachters noemde, een journaliste ervan beschuldigde dat ze gemene vragen stelde omdat ze ongesteld was, en die de persaccreditatie van The New York Times wilde intrekken?
Een verkiezingscampagne lang hadden Democraten zich zeker gewaand van de overwinning. De peilingen gaven een kleine, maar geruststellende voorsprong aan. De overtuiging overheerste dat niet zoveel mensen zouden vallen voor een demagoog.
Democraten waanden zich zeker van de winst onder de arbeiders
Dat verklaarde ook waarom Hillary Clinton nooit naar Wisconsin toog tijdens haar campagne: winst in dat Democratische arbeidersbolwerk was immers zeker. Totdat Wisconsin, net als vergelijkbare staten als Pennsylvania en Michigan, voor Trump bleek te hebben gekozen op die fatale novemberdag in 2016.
Pas na de schokgolf begon de speurtocht naar de verklaring voor het succes van de zakenman. Vervallen industriële steden werden onder de voet gelopen, iedere werkloze fabrieksarbeider mocht uitgebreid zijn verhaal doen. Maar niet zonder dat daarop werd neergekeken.
Links vlucht in het eigen gelijk
Zo kreeg de tegenbeweging vorm. Na Trumps inauguratie was er de Women’s March. In roze gingen linkse vrouwen én mannen de straat op om te protesteren tegen de ideeën van de nieuwe president. Linkse Amerikanen vluchtten in het eigen gelijk.
Diezelfde reactie zie je nu in Nederland na de verkiezingswinst van Wilders. Demonstraties borrelen op in progressieve steden, en pas nu, na de verkiezingen, krijgen Wilders-stemmers de kans om duidelijk te maken wat hun aantrekt in de man met het ongrondwettelijke verkiezingsprogramma. Tijdens de anti-Wilders-demonstraties kunnen GroenLinks-PvdA’ers zich nog even vastklampen aan het eigen progressieve levensgevoel.
Lees verder onder de tweet
Je bent niet alleen. Ook niet na gisteren. #Utrecht pic.twitter.com/ufEB1hJJ0O
— Rick van der Zweth (@RickvdZweth) November 23, 2023
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Ondanks wensdenken bleef Trump radicaal én populair
Amerikanen in Democratische bolwerken deden hetzelfde. Bij de tussentijdse verkiezingen van 2018 werden de uiterst linkse politici van The Squad bejubeld. Aangevoerd door Alexandra Ocasio-Cortez vertolkten zij het nieuwe linkse geluid met radicale standpunten. Zoals gratis gezondheidszorg en het afschaffen, of stevig hervormen, van de politiekorpsen. Genegeerd werd het verlies van drie Democratische zetels in de Amerikaanse Senaat.
De vlucht in het eigen gelijk is o zo verleidelijk. Democraten dachten dat Trumps beleid in de praktijk wel mee zou vallen. Dat was niet zo. Daarna overheerste de gedachte dat Trumps populariteit snel zou slinken als hij eenmaal uit de politiek zou zijn verdwenen na zijn verlies in 2020. Maar ook dat viel tegen.
Trump won miljoenen stemmen na zijn eerste termijn
Ook in Nederland overheerst het geloof dat de weggevaagde middenpartijen, zoals CDA, ChristenUnie en D66, zullen terugkeren. Wilders zal er een puinhoop van maken of zijn toon matigen, en dan zijn er weer kansen voor het midden.
Trump versus Biden? Nieuw duel tussen twee krasse knarren dreigtDe Verenigde Staten leren dat de populistische golf niet zomaar wegebt. De Nederlandse politiek zou daaruit lessen moeten trekken. Wie er ook in Den Haag gaat besturen, bij de volgende verkiezingen is het allesbehalve zeker dat Wilders zijn winst niet verder zal uitbouwen. Ondanks zijn verlies kreeg Trump er in 2020 12 miljoen stemmen bij.
Alleen de keuze voor matiging voorkwam de winst van Trump
Het enige wat Trump weerhield van een tweede termijn was zijn falende beleid tijdens de coronacrisis én de cruciale keuze van de Democraten voor Joe Biden. Wel de saaiste keuze die er was, maar ook een teken dat de Democraten tot inkeer waren gekomen, nadat ze in de eerste jaren onder Trump vooral naar de radicaal-linkse flank waren uitgeweken.
De oude, blanke Biden met zijn verleden in de arbeidsklasse werd op het schild gehesen. Die keuze voor matiging bracht de Verenigde Staten in elk geval voor even weer bijeen. Maar met het oog op 2024 weet iedere Amerikaan dat de strijd tegen populistische politici nog lang niet is gestreden.