D66 is hard op weg de grootste te worden bij de Tweede Kamerverkiezingen. Dat succes komt voor een belangrijk deel op het conto van lijsttrekker Rob Jetten, die met een wervelende campagne veel kiezers naar zich toe trok. Hoe ontwikkelde ‘Robot Jetten’ zich tot de geslepen politicus die hij inmiddels is?
Al jaren kan Rob Jetten erom lachen. De manier waarop Nederland in 2018 écht kennis met hem heeft gemaakt. In gesprekken met journalisten is hij als kersverse 31-jarige fractievoorzitter van D66 zo tekstvast dat hij de bijnaam ‘Robot Jetten’ krijgt. In een vraaggesprek over de dividendbelasting herhaalt Jetten tot drie keer toe woord voor woord zijn antwoord.
Wanneer hij kort voor de verkiezingen van 2025 kandidaat is in quizshow De slimste mens, vertelt hij erover. Een robotje staat tegenwoordig op zijn werkkamer om hem aan dat illustere mediaoptreden te herinneren. Het is een van de spaarzame blunders van een geslepen politicus.
Jetten raakte geïnspireerd om de politiek in te gaan in Uden, het dorp waar hij opgroeide. De overgrootvader van Jetten was daar al molenaar.
Moord op Theo van Gogh was de aanzet voor zijn politieke interesse
Jetten volgt het vwo aan het Uden College en is sportief aangelegd. Eerst als voetbaltalent, later op de atletiekbaan. Een blessure aan zijn hamstring zit hem dwars, waarna de politiek de overhand krijgt in zijn leven, aangezwengeld door de moord op Theo van Gogh.
Na die liquidatie wordt in Uden een islamitische basisschool in brand gestoken. Even is het Brabantse dorp wereldnieuws. Premier Jan Peter Balkenende komt er op bezoek. Jetten, dan 17, gaat met een groepje demonstreren voor verdraagzaamheid. In zijn boek Hoe het wél kan schrijft hij erover: ‘Daar begon mijn besef dat politiek er echt toe doet.’
Jetten gaat bestuurskunde studeren in Nijmegen en wordt politiek actief. Hij wordt lid van de Jonge Democraten, waar hij snel carrière maakt. In 2008 is hij voorzitter van de jongerentak van D66, in 2010 gaat hij de Nijmeegse gemeenteraad in.
Kaag overvleugelt ‘Robot Jetten’ in populariteit
Zeven jaar lang is hij daar fractievoorzitter, terwijl hij intussen bij ProRail werkt. Dan volgt de overstap naar Den Haag. Jetten is kandidaat nummer 15 wanneer de partij onder leiding van Alexander Pechtold 19 zetels haalt. Het is voor D66 de beste uitslag sinds 1994.
Als Kamerlid krijgt Jetten taaie dossiers: energie, klimaat en economische zaken. Wanneer Pechtold twee jaar later Den Haag verlaat, wordt Jetten tot fractievoorzitter gekozen. Dan stokt zijn opmars. Sigrid Kaag, minister van Buitenlandse Handel in kabinet Rutte-III, overvleugelt ‘Robot Jetten’ in populariteit.
Hij laat de ruimte aan Kaag, die lijsttrekker wordt en de partij in 2021 weer een verkiezingsoverwinning bezorgt. Met 24 zetels is de partij de tweede van het land. Bij de onderhandelingen voor de vorming van het kabinet-Rutte IV is Jetten secondant van Kaag.
Een klimaatminister met politieke behendigheid
Dat hij in dit kabinet klimaatminister wordt, weet dan nog geen van de onderhandelaars. Ook Jetten zelf niet, zei hij daar zelf eerder over tegen EW. ‘Ik werd als een-na-laatste gevraagd voor een ministerspost, terwijl ik in mijn hoofd al bezig was met de vraag hoe ik de fractie weer zou gaan leiden. Dat leek mij logisch.’
Als minister moet je kiezen, zodat de boel in beweging komt
Jetten had namen van buiten de politiek genoemd als kandidaten voor het nieuwe ministerschap voor Klimaat en Energie. Kaag dacht daar anders over: de minister voor Klimaat zou een spilfunctie krijgen, met een Klimaatfonds van 35 miljard euro en wijdvertakte samenwerking met andere ministeries. Dus had zij liever iemand met politieke behendigheid. Jetten dus.
‘Wat moet je eigenlijk doen als minister?’
Na haar telefoontje of hij toch minister wilde worden, vroeg Jetten 24 uur bedenktijd. ‘Ik belde [oud-D66-minister] Wouter Koolmees met de vraag: “Wat moet je eigenlijk doen als minister?” Hij had één advies. ‘Als je het doet, moet je de hele dag keuzes maken. Dus niet honderd keer nota’s terugsturen. Nee, gewoon kiezen. En als je verkeerd hebt gekozen, kom je er een paar weken of maanden later op terug. Maar kies, zodat de boel in beweging komt.’
De op-en-top politicus wordt minister in de coronacrisis, maar al snel vraagt een andere crisis zijn aandacht. Rusland valt Oekraïne binnen als Jetten anderhalve maand minister van Klimaat en Energie is. De toch al hoge gasprijzen gaan door het dak. Rusland stopt dat jaar vrijwel helemaal met gasleveranties aan Europa.
Nederland zoekt met grote spoed naar een oplossing. Die komt er in de Eemshaven: dankzij Jetten ligt daar binnen zes maanden na het uitbreken van de oorlog een drijvende lng-terminal. Op die manier kan vloeibaar aardgas uit onder meer de Verenigde Staten worden ingevoerd. De minister heeft geregeld dat de aanbouw al kon beginnen terwijl de vergunningen nog niet rond waren.
Na intensieve trip gaat Jetten nog stukken doornemen
Het werk in crisistijd past Jetten als minister. Veel sporten, lange werkdagen. Als na een buitenlandse trip het vliegtuig midden in de nacht landt, vertrekt zijn medewerker afgepeigerd naar huis, maar neemt Jetten nog stukken door.
Dat het kabinet al na twee jaar valt, frustreert hem. Grote opgaven blijven liggen wanneer hij vertrekt uit de met houten wandpanelen beklede kamer op het ministerie. De verduurzaming van de industrie heeft hij nog bij lange na niet kunnen doorvoeren, het probleem van het overvolle stroomnet is nog helemaal niet opgelost.
Met Sigrid Kaag zou nationalisme omarmen niet geloofwaardig zijn, met Rob uit Brabant wel
In de campagne worstelt D66, dat in de peilingen ineenstort tot een handvol zetels. Terwijl de PVV in november 2023 37 zetels scoort, houdt D66 er 9 over. Toch zien D66’ers dat als verdienste van Jetten. ‘Eigenhandig debatteerde hij er nog een paar zetels bij.’
Jettens klimaatbeleid
Bovendien moet aartsrivaal Geert Wilders erkennen dat hij niet zomaar van Jettens klimaatbeleid af is. De PVV-leider, die eerder zei Jettens beleid door de shredder te zullen halen, constateerde al in het formatiedebat in 2024 dat hij daarin had gefaald. Alleen het schrappen van de verplichte warmtepomp haalde hij binnen.
‘Helaas hebben wij onze handtekening onder de rest van die gekkigheid gezet,’ constateerde Wilders. Het is de vervolmaking van Jettens ministeriële verdiensten: ooit als klimaatdrammer weggezet, werd hij als minister een klimaatmacher, zoals dit EW schreef.
Een nieuwe asielkoers voor D66
Hoe klimaatdrammer Jetten een klimaatmacher werd
Na de formatie van het kabinet-Schoof is Jetten met zijn D66 een van de felste tegenstanders van de regering. Maar als dat kabinet is gevallen, verandert D66 plots van richting. Afgelopen juni kondigt de partij een nieuwe asielkoers aan.
Jetten geeft toe dat een nieuw asielsysteem nodig is. Een systeem dat ‘eerlijk wordt voor de Nederlanders, menselijk voor mensen op de vlucht’. Het heeft tot gevolg dat D66 ook voor VVD’ers een aantrekkelijk alternatief wordt. Pas later blijkt uit het verkiezingsprogramma van D66 dat de draai eigenlijk niet zo groot was.
Het nationalisme viert hoogtij bij D66 onder Jetten
Ook het nationalisme wordt omarmd door D66. Binnen de partij wordt daar al langer over nagedacht, maar een insider zegt: ‘Met Sigrid Kaag zou dat niet geloofwaardig zijn geweest, met Rob uit Brabant kon het wel.’
Dus staat Jetten op 4 oktober op het verkiezingscongres van D66 voor een gigantische Nederlandse vlag, met van de Europese vlag slechts de contouren op de achtergrond zichtbaar. Jetten spreekt daar zelfs over ‘naoberschap en minskiep’.
Een onverwacht cadeau van Wilders
Maar uiteindelijk is het een onverwacht cadeau van aartsrivaal Wilders dat Jetten op de koers zet naar het Torentje. Wilders slaat het RTL-premiersdebat over vanwege zorgen over zijn veiligheid. Jetten mag aanschuiven en komt als een van de winnaars uit het debat.
De rest van de campagne trekt hij als het ware samen op met Wilders. De zorgen van zijn kiezers knuffelt D66 dood. In het EenVandaag-debat, twee dagen voor de verkiezingen, botsen Jetten en Wilders over migratie en identiteit.
Jetten kiest voor de aanval op de PVV
Volgens de D66’er is Nederland ‘door de eeuwen heen een trots land geworden, dankzij tolerantie en vooruitgang’, maar heeft PVV-leider Geert Wilders daaraan een einde gemaakt ‘met twintig jaar lang negativiteit en politiek van haat’. Jetten belooft dat D66 daar een einde aan gaat maken.
Daar mag hij nu werk van gaan maken. Ook al lijkt D66 met 26 zetels op gelijke hoogte te eindigen met de PVV, de partij zal het voortouw krijgen in de formatie omdat Wilders door vrijwel iedereen is uitgesloten. Weet Jetten ook die politieke puzzel op te lossen, dan wordt hij op 38-jarige leeftijd de jongste, en eerste homoseksuele, premier ooit van Nederland.