De feiten: De Orde van Advocaten waarschuwt (alweer) voor plannen die botsen met de rechtsstaat
Bron: NOvAUpdate (14:25)
Orde van Advocaten maakt telfouten in rapport over onrechtsstatelijke plannen
- De Nederlandse orde van advocaten (NOvA) heeft fouten ontdekt in het maandag gepubliceerde rapport waarin de verkiezingsprogramma’s zijn beoordeeld op rechtsstatelijkheid. De beroepsorganisatie maakte dinsdag bekend dat in de berekening van de scores onjuiste optellingen zijn gebruikt en heeft inmiddels een gecorrigeerde versie uitgebracht.
- Zo krijgt de PVV 23 rode vlaggen in plaats van 30, FVD 24 in plaats van 33, en blijkt DENK ten onrechte één rode vlag te hebben gekregen. Ook bij de overige partijen zijn rekenfouten vastgesteld.
- Lees het hele bericht hier
In een rapport van 180 pagina’s dat op 20 oktober verscheen, neemt een commissie van academici en advocaten, in opdracht van de Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA), de programma’s door van de top-vijftien op het stembiljet.
Plannen krijgen van de commissie een groen, geel of rood ‘verkeerslicht’, afhankelijk van de vraag of ze zich goed, matig of slecht verhouden tot de rechtsstaat.
Daarmee bedoelen de auteurs van het rapport het systeem waarin de overheid is gebonden aan het recht (de Grondwet, lagere wetten en zeker ook internationale verdragen) en waarbij burgers worden beschermd tegen willekeur en discriminatie.
Meerderheid van partijen komt niet door toetsing
Twaalf van de vijftien partijen komen niet ongeschonden door de toetsing. Zij krijgen voor minstens één voorstel rood licht van de commissie.
Het gaat bijvoorbeeld om het pleidooi voor de doodstraf van de SGP (in strijd met mensenrechtenverdragen) of een verbod op islamitisch onderwijs door de PVV (in strijd met het discriminatieverbod en de vrijheid van onderwijs).
Asielaanvragen en gezichtsbedekkende kleding
Maar ook het voorstel van CDA en FVD om alle asielaanvragen buiten de EU te behandelen (in strijd met oude internationale afspraken over rechten van asielzoekers) en een algeheel verbod op gezichtsbedekkende kleding bij demonstraties, wat maar liefst zes partijen willen, komen niet door de check.
De enige partijen die geen enkel rood sein krijgen, alleen enkele gele waarschuwingen, zijn GroenLinks-PvdA, Partij voor de Dieren en VOLT. De NOvA laat voor alle Tweede Kamerverkiezingen een ‘rechtsstatelijke check’ uitvoeren. In 2023 was de conclusie dat tien van de achttien onderzochte partijen niet voldeden aan de ‘minimumnormen van de rechtsstaat’.
EW's visie: Een rechtsstatelijke toets kan best, maar doe het niet vlak voor de verkiezingen
Door: Geerten Waling, redacteur rechtsstaatVooropgesteld: de NOvA heeft, zoals elke willekeurige organisatie in het land, alle recht om zich zorgen te maken om de rechtsstaat – en om partijen te toetsen als ze daaraan behoefte heeft. Maar als openbaar lichaam, en zeker als beroepsorganisatie van een belangrijke groep, krijgen haar rapporten wel altijd veel aandacht – en gewicht.
Maar problematischer is dat de Orde, door dit negen dagen voor de verkiezingen te doen, haar waarschuwingen lanceert in de politieke strijd om de kiezer. Dat geeft een gedistantieerde analyse opeens het karakter van een openlijk stemadvies.
De radar van de NOvA is erg strak afgesteld
De radar van de NOvA-commissie is erg strak afgesteld op de huidige wetten, afspraken en instituties. Daardoor gaat haar definitie van wat ‘rechtsstatelijk’ is, veel verder dan alleen de onveranderlijke kern van de rechtsstaat, ook wel de ‘weerbare rechtsstaat’ genoemd.
Het principe hiervan is dat je bepaalde wetten, verdragen en principes best kunt aanpassen of afschaffen, zolang de essentie van de rechtsstaat (een wettelijk gezag dat individuele burgers niet discrimineert of onderwerpt aan willekeur) maar overeind blijft.
‘Onrechtstatelijke plannen’ maken partijen nog niet ‘antirechtsstatelijk’
Door de focus op de actuele wetten ontstaat het beeld dat partijen ‘onrechtsstatelijk’ zijn als ze plannen hebben die niet passen in het huidige stelsel. Sterker nog, vaak wekt dit ook de indruk dat ze ‘antirechtsstatelijk’ zijn en daarmee een gevaar voor de democratische rechtsorde.
Die suggestie is kwalijk, want bij verreweg de meeste getoetste partijen is dat niet het geval. Hun plannen vereisen alleen een aanpassing van de (Grond)wet of een internationaal verdrag. In het democratische debat is het belangrijk dat zulke voorstellen kunnen worden gedaan, zonder buiten de orde te worden geplaatst.
In de campagne moeten partijen vrij zijn vergezichten te schetsen
Beter kan de NOvA daarom nog even afwachten en zich beperken tot het doorlichten van een coalitieakkoord (of regeerprogramma). Dat is namelijk de zeef waarop, na ampel beraad en veel debat, de plannen overblijven die daadwerkelijk kans hebben te worden uitgevoerd.
In de verhitte strijd die aan de verkiezingen voorafgaat, mogen partijen nog vergezichten voorschotelen die verder gaan dan het bestaande systeem. Zelfs als rechtsstatelijke grenzen worden opgezocht, opgerekt of overschreden – de vrije meningsuiting is een groot goed, juist beschermd door diezelfde (weerbare) rechtsstaat.
NOvA mag waakzaam zijn, maar niet te politiek
Het is terecht dat juristen waakzaam zijn, maar het wordt problematisch als zij al bij voorbaat politieke opvattingen classificeren als ‘gevaarlijk voor de rechtsstaat’. De juridische wereld schuift zo wel heel dicht tegen de politiek aan. Daar zou de NOvA zich bewust van moeten zijn.
Zoals een consument weet dat niet elk wasmiddel dat zichzelf ‘het allerwitste’ noemt even wit wast, zo moet een kiezer inmiddels toch wel weten dat in de rechtsstaat niet elk plan volledig zal kunnen worden verwezenlijkt.
Reageren? Praat mee op XWie zegt wat over het rapport van de Orde van Advocaten?
Bronnen: NOvA, BNR, X, NPO Radio 1- Elaine Mak, voorzitter van de commissie van de NOvA en hoogleraar Encyclopedie van de rechtswetenschappen en Rechtstheorie (Universiteit Utrecht) reageerde in het persbericht: ‘Veel van de voorstellen in de verkiezingsprogramma’s staan op belangrijke onderdelen op gespannen voet met de rechtsstaat. We zien dit jaar een recordaantal voorstellen dat de toets der kritiek niet doorstaat. Dat is alarmerend.’
- VVD-lijsttrekker Dilan Yeşilgöz, tevens oud-minister van Justitie en Veiligheid, haalde bij BNR hard uit naar de NOvA: ‘Als ik naar het advies van de NOvA zou luisteren, zou ik op al deze zaken [om de weerbare democratie te beschermen, red.] niet kunnen handelen, terwijl ik zie dat hun collega-advocaten met de dood worden bedreigd door diezelfde gedetineerden en ik zie dat ons asielsysteem onhoudbaar is.’
- En op X zegt Yeşilgöz: ‘Dat je de wet wilt wijzigen betekent niet dat je tegen de rechtsstaat in gaat.’
- VOLT-leider Laurens Dassen zei bij het DIDD Verkiezingscafé op NPO Radio 1: ‘Ik vind het zorgwekkend dat nog maar drie partijen níet buiten de lijntjes van de rechtsstaat kleuren, terwijl alle andere partijen wel voorstellen hebben die tegen de rechtsstaat ingaan.’
- Afshin Ellian, EW-columnist en hoogleraar Encycopedie van de Rechtswetenschap (Universiteit Leiden) schrijft op X: ‘De Orde van Advocaten is een belangengroep. Natuurlijk protesteren ze tegen de versobering van het asielproces of detentieregime voor maffiakopstukken.’
Partijen ‘democratisch doorrekenen’ is juíst ondermijnend