De feiten: ondanks politieke tegenwind steunen burgers zaken als Urgenda
Maatschappelijke organisaties – van het Leger des Heils tot Farmers Defence Force en van Urgenda tot Schreeuw om Leven – staan onder druk, waarschuwt het College voor de Rechten van de Mens in zijn jaarrapportage. Politici gebruiken ‘stigmatiserende taal’, het demonstratierecht ligt onder vuur.
Nederlanders steunen ngo’s in rechtszaken tegen de overheid
Maar er is ook goed nieuws voor de ngo’s, waaronder veel goede doelen: de meeste Nederlanders staan pal voor hun recht om te procederen tegen de overheid. Dat blijkt uit onderzoek dat peilbureau Ipsos I&O deed in opdracht van landsadvocaat Pels Rijcken.
Slechts 12 procent van de Nederlanders in het representatieve onderzoek geeft aan het ‘een slechte zaak’ te vinden dat maatschappelijke organisaties tegen de overheid procederen.
Van de Nederlanders steunt 55 procent klimaatrechtszaken van maatschappelijke organisaties tegen de overheid, zoals de Urgenda-zaak. Rechtszaken van boerenorganisaties tegen de overheid kunnen zelfs op de steun van tweederde van de bevolking rekenen.
Tussen rechtsgevoel en angst voor blokkade
Voorstanders geven aan dat de overheid zich aan de wet moet houden, en dat rechtszaken een ‘effectief middel’ zijn om dat te bereiken. Ook zijn maatschappelijke rechtszaken voor deze groep een goede manier om verkeerde overheidsbeslissingen te corrigeren en op te komen voor de belangen van de burger.
De 12 procent van de burgers die negatief denkt over maatschappelijke rechtszaken, vreest vooral voor het doorkruisen van meerderheidsbeslissingen door een kleine groep. Ook zijn tegenstanders bang voor vertraging van beleid.
Versoepelen of beperken?
De uitslag van de peiling is opvallend, omdat het demissionaire kabinet-Schoof in het Hoofdlijnenakkoord juist had afgesproken om te laten uitzoeken of het recht van maatschappelijke organisaties om naar de rechter te stappen, kan worden beperkt. Ook nam de Tweede Kamer een motie van Chris Stoffer (SGP) aan, waarin hij vroeg om een onderzoek.
De conclusie van dit onafhankelijke wetenschappelijke onderzoek werd in juni bekend. Om te voldoen aan het verdrag van Aarhus, dat regels stelt over de toegang tot de rechter in milieuzaken, zouden de eisen aan maatschappelijke organisaties juist moeten worden versoepeld, concluderen de onderzoekers. Strenger moeten de regels zeker niet worden, vinden ze, waarbij de onderzoekers zich baseren op het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.
Wie zegt wat over maatschappelijke rechtszaken?
- ‘Als een club heel veel mensen representeert, de ANWB bijvoorbeeld, kan ik er wel mee leven. Maar dit soort clubs frustreert meer dan het goed maakt,’ zei SGP-Kamerlid Chris Stoffer over rechtszaken van organisaties als Urgenda.
- ‘Voor maatschappelijke organisaties is het recht om collectieve acties te voeren van groot belang. Zij kunnen namens groepen, of in het algemeen belang, opkomen voor kwesties die de samenleving als geheel raken en waarin mensenrechten in het gedrang komen,’ schrijft het College voor de Rechten van de Mens in zijn jaarrapportage.
- ‘Anders kan de overheid helemaal doen waar ze zelf zin in heeft, dat is niet de bedoeling,’ zegt een voorstander van maatschappelijke rechtszaken in het Ipsos I&O-onderzoek.
- ‘Denk dat deze mensen doorslaan, en koste wat het kost hun zin door willen drukken. En zeker geen oog hebben dat een grote meerderheid het niet met hen eens is,’ zegt een tegenstander van maatschappelijke rechtszaken.
EW's visie: Maatschappelijke organisaties en hun rechtszaken zijn belangrijke vorm van tegenmacht
Redacteur Onze Overheid Maria BouwmanMaatschappelijke organisaties opereren in een guur klimaat, bevestigt het rapport van het College voor de Rechten van de Mens. Steeds meer partijen roepen op om het demonstratierecht in te perken, met een beroep op de veiligheid.
Kabinet-Rutte wilde terrorisme aanpakken, maar trof KWF
De Wet transparantie en tegengaan ondermijning door maatschappelijke organisaties (Wtmo) van het kabinet-Rutte III, die organisaties zou verplichten om van alle donaties de herkomst, het doel en de omvang te registreren, werd pas op het allerlaatste moment afgezwakt onder druk van christelijke partijen.
De wet was bedoeld om terrorisme en buitenlandse beïnvloeding tegen te gaan, maar trof daarmee ook organisaties als de PKN (Protestantse Kerk in Nederland) of het KWF (Kankerbestrijding). Dit soort breed ingestoken wetgeving zorgt ervoor dat maatschappelijke organisaties in het verdachtenbankje belanden, waarschuwt het College voor de Rechten van de Mens.
Democratisch tegenwicht
En dat terwijl zulke organisaties juist nu een belangrijke rol hebben in de samenleving. Door vergrijzing en veranderende prioriteiten, zoals de verhoogde defensie-uitgaven, komen sociale voorzieningen onder druk te staan. Vrijwilligers zoals die van het Ouderenfonds of Vluchtelingenwerk houden het land draaiende.
Het is daarom goed nieuws dat Nederlanders, ondanks het politieke klimaat, van links tot rechts het juridische werk van maatschappelijke organisaties waarderen. De overheid is, dankzij haar kennisvoorsprong en haar bodemloze portemonnee, voor individuele burgers een lastige tegenstander in de rechtbank. Landsadvocaat Pels Rijcken declareerde vorig jaar voor 45 miljoen euro aan rechtsbijstand bij de ministeries.
Rechter te veel op stoel van politiek?
Maatschappelijke organisaties kunnen namens burgers een vuist maken. Natuurlijk is het niet de bedoeling dat de rechter de macht overneemt. Maar is dat wel het geval, als de rechter op verzoek van burgers ongekozen bestuurders als Dick Schoof aan democratisch gemaakte wetten houdt?
De meeste Nederlanders vinden gelukkig van niet. Maatschappelijke rechtszaken houden bestuurders juist op het wettelijke – en dus democratische – pad.
Verdere verdieping: opvallende opdrachtgever
Het is frappant dat het onderzoek in opdracht van Pels Rijcken werd gedaan. Het kantoor van de landsadvocaat verdient goed aan rechtszaken tegen zijn grootste cliënt, de Rijksoverheid. Vorig jaar declareerde Pels Rijcken daar voor 45 miljoen euro aan rechtsbijstand.
Maatschappelijke steun voor rechtszaken als die van Urgenda is dus zeker financieel voordelig voor het kantoor. Toch is dat geen reden om het onderzoek niet serieus te nemen: Ipsos I&O heeft de peilingen onafhankelijk uitgevoerd.