De feiten: Taboe om te reageren op rechterlijke oordelen verdwijnt
Bron: BBC, AD, NOS, WNL Op ZondagHet politieke debat over internationale verdragen wordt in binnen- en buitenland gevoerd. Er valt opeens te praten over het aanpassen, moderniseren of opzeggen ervan.
Aanleiding zijn uitspraken van rechters over maatschappelijke kwesties, vooral over vreemdelingenzaken.
Tories keren zich tegen Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens
Zo trekt het Verenigd Koninkrijk zich terug uit het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) als de Conservatieven aan de macht komen, kondigde leider van de Tories Kemi Badenoch op 4 oktober aan.
Volgens haar staat het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens beteugeling van de immigratie in de weg.
Bart De Wever wil beperking van het mensenrechtenverdrag door rechters
Politici constateren dat rechters het mensenrechtenverdrag interpreteren zoals het nooit was bedoeld. De Belgische premier Bart De Wever wil de werking van het verdrag beperken omdat de interpretatie van rechters ertoe leidt dat criminele, illegale migranten niet kunnen worden uitgezet.
In de vragenronde van EW’s HJ Schoo-lezing op 5 september stelde De Wever voor een ‘interpretatieprotocol’ aan het verdrag toe te voegen. Hij wil zo de interpretatievrijheid van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) beperken.
D66 wil het Vluchtelingenverdrag wijzigen
D66-lijsttrekker Rob Jetten zei afgelopen zomer dat verdragen, zoals het uit 1951 stammende VN-Vluchtelingenverdrag, moeten kunnen worden aangepast. Asielzoekers zouden alleen nog buiten Europa asiel moeten kunnen aanvragen.
Politici vragen zich geregeld af of rechters niet op de stoel van de politiek gaan zitten. Eerder deze maand oordeelde de Hoge Raad dat dit in een zaak inderdaad het geval was.
Grenzen tussen recht en politiek
Niet de rechter, maar de minister van Buitenlandse Zaken moet toetsen of bij levering aan Israël van onderdelen voor F-35-gevechtsvliegtuigen een risico bestaat op ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht.
Lagere rechters hadden hierover al wel een uitspraak gedaan. Maar de Hoge Raad vond het een zaak voor de politiek en niet voor rechters.
Rechters moeten steeds vaker oordelen over overheidsbeleid (zie ‘Verdere verdieping: Wat te doen met verouderde verdragen?’).
EW's visie: Grondwetten en verdragen zijn niet heilig
Door: Carla Joosten, redacteur PolitiekGrondwetten en verdragen zijn niet heilig. Politici kunnen voorstellen doen om ze te wijzigen. Toch wordt in Den Haag opgewonden gedaan als bijvoorbeeld PVV-leider Geert Wilders voorstelt om moslimscholen op te heffen. Dat is in strijd met de Grondwet, maar ook die kan worden gewijzigd.
Andere partijen hebben trouwens ook plannen die niet stroken met de bestaande Grondwet. Zo wil de SP dat Nederland zo snel mogelijk een republiek wordt. Dat vergt wijziging van de Grondwet. En daarvoor zijn procedures.
Politici moeten kijken of wetten aan vernieuwing toe zijn
Achteraf mogen volksvertegenwoordigers of burgers best nadenken en praten over de vraag of de interpretatie van een wet of verdrag wel is gebeurd zoals die bedoeld is.
Sterker, het zou goed zijn als regeringen en volksvertegenwoordigers vaker kijken of wetten nog wel van deze tijd zijn. Ze kunnen beter oude wetten vernieuwen dan telkens met nieuwe komen.
In het Verenigd Koninkrijk kiest de leider van de Conservatieven Kemi Badenoch voor de ‘nucleaire optie’. Ze wil het mensenrechtenverdrag opzeggen zodra haar partij aan de macht komt. Beter zou zijn als de aangesloten landen het verdrag zouden vernieuwen.
Oplossing voor ‘interpretatieprotocol’ is mooie middenweg
De oplossing van Bart De Wever, met zijn ‘interpretatieprotocol’ voor rechters, is een mooie middenweg omdat die minder tijd lijkt te kosten.
De lobby ervoor is trouwens al begonnen. Afgelopen mei schreven negen Europese regeringsleiders, op initiatief van de Deense premier Mette Frederiksen en de Italiaanse premier Giorgia Meloni, aan het Europees Hof voor de Rechten van de Mens dat ze een discussie willen over de interpretatie van het mensenrechtenverdrag.
‘Wat ooit rechtvaardig leek, is mogelijk niet het antwoord voor morgen,’ schreven de negen.
Premier Dick Schoof zwicht: Nederland doet toch mee aan verdragsdiscussie
De brief werd helaas niet ondertekend door demissionair premier Dick Schoof, die meende dat de regeringsleiders hiermee op de stoel van de rechters gaan zitten.
Nederland kwam gelukkig tot inkeer en doet toch mee met de negen. Uitspraken die steunen op een verouderd verdrag wil toch niemand.
Wie zegt wat over de rechters en de politiek?
Bron: Buitenhof, Nieuwsuur, NOS- Demissionair vicepremier Mona Keijzer (BBB) oogstte kritiek met haar voornemen om de afschaffing door te zetten van de voorrang voor statushouders bij het toewijzen van een sociale woning, ondanks het negatieve advies van de Raad van State.
- ‘De Grondwet is geen wiskunde, er staat ook in dat ik zorg moet dragen voor volkshuisvesting voor Nederlanders,’ reageerde Keijzer op de kritiek dat haar behandeling van statushouders ongrondwettelijk zou zijn.
- ‘Van de Raad van State is bekend dat er veel D66-mensen in zitten,’ zei BBB-lijsttrekker Caroline van der Plas bij WNL Op Zondag.
- Vicepresident van de Raad van State Thom de Graaf noemde het in Nieuwsuur ‘tamelijk onthutsend’ en ‘niet goed voor de democratische rechtsstaat’ dat partijen als BBB en PVV zijn adviesorgaan openlijk aanvallen. ‘We moeten elkaar een beetje heel laten en het over de inhoud hebben.’
- ‘Kritiek op de Raad van State is ondermijnend voor de democratie,’ reageerde CDA-leider Henri Bontenbal in Buitenhof op Van der Plas.
- Schrijver Ilja Leonard Pfeijffer zei in Buitenhof: ‘Je kan wel zeggen: ik vind deze uitspraak merkwaardig, maar je kunt niet zeggen: alle rechters zijn D66-rechters.’
- ‘Menigeen denkt dat een rechtsstaat inhoudt dat je op gerechtelijke uitspraken geen kritiek zou mogen uitoefenen. Dat is een misvatting. De onafhankelijkheid van de rechterlijke macht houdt in dat politici geen instructies mogen geven hoe een rechter in een specifieke casus heeft te oordelen,’ schreef Patrick van Schie, wetenschappelijk directeur van de TeldersStichting, gelieerd aan de VVD, in de bundel Grondslagen en grondrechten. Een liberale blik.
Verdere verdieping: Wat te doen met verouderde verdragen?
Bron: Uitgeverij Gompel & SvacinaKemi Badenoch, de leider van de Britse Conservatieven die van het mensenrechtenverdrag af wil, gaat verder dan de Belgische premier Bart De Wever, die de werking van het verdrag wil beknotten via een interpretatieprotocol.
De N-VA-politicus vindt dat het Europees Hof voor de Rechten van de Mens de internationale verdragen te eigenzinnig interpreteert. ‘Leven we in een land van juridische werkelijkheid of in een land van echte werkelijkheid?’ vroeg De Wever zich in zijn HJ Schoo-lezing af.
Met zijn ‘interpretatieprotocol’ vermijdt De Wever de ingewikkelde route om verouderde internationale verdragen aan te passen. Dat kost veel tijd wegens de benodigde instemming van de 46 landen van de Raad van Europa.
Een route die nog ingewikkelder is dan de wijziging van de Grondwet in Nederland, die een tweederdemeerderheid en twee behandelingen in beide Kamers vergt – voor én na de verkiezingen.
Verdragen zijn neerslag van de opvattingen op een bepaald moment
Patrick van Schie schreef al eerder: ‘Tal van juristen weten ons te vertellen dat deze of gene politieke wens anti-rechtsstatelijk is omdat het in strijd wordt gevonden met een bepaling uit verdrag X of Y.
Maar veel van wat in de enorme, alsmaar uitgedijde hoeveelheid internationale verdragen vastligt, heeft weinig of niets te maken met een rechtsstaat.
Net als wetgeving zijn die verdragen de neerslag van opvattingen op een bepaald moment. Wanneer omstandigheden of opvattingen wijzigen zou herziening mogelijk moeten zijn, zolang de fundamentele burger- en mensenrechten maar overeind blijven.’
Rechter moet steeds vaker uitspraak doen over overheidsbeleid
Opzegging van verdragen is natuurlijk ook een mogelijkheid. Maar een verdrag zeg je niet zomaar op. In Nederland richt de kritiek zich soms op de rechters zelf. Vraag is of de trend doorzet en of de klagende politici gelijk hebben.
Rechters moeten vaker oordelen over overheidsbeleid, zoals in de klimaatzaken (Urgenda, Shell, stikstof). In de zaak-Urgenda tegen de Staat der Nederlanden concludeerde de Hoge Raad dat de staat de mensenrechten schond door onvoldoende klimaatmaatregelen te nemen.
Net als in vreemdelingenzaken riep die uitspraak de vraag op of het uit 1950 daterende mensenrechtenverdrag waarnaar de Hoge Raad verwijst, voor zulke zaken bedoeld is.
Politici kritiseren die uitspraken vaker. Zij krijgen daarop zelf ook weer kritiek: kom niet aan de rechter, want dan ondermijn je de democratische rechtsstaat.
Op 23 juli leidde de uitspraak van de Raad van State dat Nederland alleenstaande mannelijke asielzoekers niet langer mag terugsturen naar België, wegens mensenrechtendingen tot politieke ophef.