In EW Politiek, de nieuwsbrief van politiek directeur Victor Pak, wordt wekelijks ingezoomd op de Haagse werkelijkheid. Deze week: de Algemene Politieke Beschouwingen 2025 – van Wilders’ greatest hits tot Timmermans’ boomerhumor, en van de strijd om vertrouwen tot een voorproefje van de campagne.
Niet met een klaroenstoot, maar met een klappertjespistool is het parlementaire jaar begonnen. Deze Prinsjesdag en Algemene Politieke Beschouwingen zullen niet lang beklijven. Dankzij de tegenwoordige politiek, die altijd in de alarmstand staat.
Maar voor mijn afdronk van deze week, eerst nog even dit. Sinds deze week maak ik samen met redacteur Sam Verbeek een podcast. Drie keer per week melden we ons bij je met EW Politiek Vandaag. Met de laatste updates over het kabinet dat naar het einde strompelt, de campagnes die losbarsten en allerlei extra wetenswaardigheden. We staan op Spotify, YouTube en alle andere platforms.
Leuk als je luistert!
Wilders en zijn vertrouwde speelveld: migratie en asiel
Bij de APB heb ik gelet op de hoofdrolspelers in de verkiezingscampagne. De grootste zes komen in deze nieuwsbrief allemaal voorbij. En bij wie beter te beginnen dan Geert Wilders. De man die al bijna twintig (!) jaar het Binnenhof domineert.
Ook deze beschouwingen waren een makkelijke prooi voor hem. De hele woensdagochtend, dat is een kwart van de totale tijd van de beschouwingen, stond hij met redelijk gemak zijn uitdagers te woord.
Negen van de veertien andere fractievoorzitters interrumpeerden hem. Geen enkele lijsttrekker viel zo’n ‘eer’ ten deel. Nadat Wilders klaar was achter het spreekgestoelte, bleef hij de rest van de woensdag stil. Hij kleurde op zijn tafel een velletje blauw, beet op zijn pen, was afgehaakt in het debat.
De winst was dan ook al binnen. Zijn gehele inbreng draaide om asiel en migratie. Door alle plaatsen met een asielzoekerscentrum voor te lezen, wilde Wilders zijn stelling bewijzen dat ‘heel Nederland één groot AZC wordt’. Hij verzweeg dat dit een logisch gevolg is van het ook door PVV-minister Marjolein Faber gevoerde beleid. Liever veel kleinschalige opvang dan enkele grote centra.
Daarop werd hij nauwelijks aangepakt door de andere fractieleiders. Het blijft fascinerend hoe interrupties van anderen Wilders eerder versterken dan schaden.
De enige die wat bereikte was Laurens Dassen, toen hij begon over de afwezigheid van PVV’ers in de Kamerdebatten. Wilders moest even in het defensief, maar herpakte zich.
Koopkracht als zwakke plek voor Wilders
Op dag twee koos Wilders om het kabinet-Schoof aan te vallen op het thema koopkracht. Die aanval was kwalitatief duidelijk zwakker. De simpele oplossing die Wilders voor de asielproblematiek biedt, ontbreekt voor de hoge inflatie. Het afschaffen van de btw op de boodschappen ‘kost een bom duiten’, zoals hij zelf toegaf. Iedereen weet dat het onhaalbaar en onbetaalbaar is.
Maar het lijkt wel alsof de andere partijleiders vergeten om Wilders daarop te pakken. Mark Rutte is zo’n beetje de laatste politicus die Wilders op economisch vlak tikken gaf.
Boomer-debat tussen Timmermans en Wilders
Het is niet dat Frans Timmermans dat niet probeerde. Maar deze APB maken zijn perspectief somber. In de peilingen kwakkelt GroenLinks-PvdA. Ze dromen daar van ruim dertig zetels, maar dat raakt uit zicht.
Timmermans is een diesel in debatten, die dus even op gang moet komen zodra hij interrumpeert. Pas bij de vervolgvragen komt er wat jeu in. Het maakte veel van zijn discussies met Wilders langdradig, en daardoor kwam Wilders scherper uit de hoek.
De discussies tussen Wilders en Timmermans hadden ook een hoog ‘OK Boomer’-gehalte. De goal van Dennis Bergkamp op het WK in 1998 kwam voorbij, net als omrekening van de prijs van een kilo kipfilet in guldens. Nou zijn veertig- tot zestig-jarigen de grootste bevolkingsgroep in Nederland, dus misschien dat zulke discussies bij hen wel beklijven. Maar fris en origineel komt het bepaald niet over.
Rob Jetten houdt D66 verrassend scherp
Wie naar de APB keek, zag dat D66-leider Rob Jetten een belangrijke oorzaak is van de tegenvallende peilingen voor GroenLinks-PvdA. D66 moet door GroenLinks-PvdA worden leeggegeten om verder te kunnen groeien. Maar Jetten was feller, scherper en energieker tijdens de debatten. Ook was hij in zijn element met zijn aanval op het CDA over medische ethiek.
Jetten houdt D66 goed op de been, terwijl de partij er zwak voorstond toen het kabinet-Schoof viel. Hij komt nog verrassend fris over, als je bedenkt dat hij al een behoorlijke Haagse carrière heeft opgebouwd. Met zijn gelukkig getimede deelname aan De slimste mens (zes keer verschenen, iedere keer meer dan een miljoen kijkers) en boekpublicatie (Hoe het wél kan) voert hij voor D66 uitgekiend campagne.
Yeşilgöz en de dreiging binnen de VVD
Bij de VVD blonken ze vroeger altijd uit in campagnetijd. Maar deze zomer verliep desastreus voor de liberale partij. Op het Binnenhof werd lang gedacht dat de VVD nooit zo diep zou vallen als het CDA (5 zetels in 2023) of de PvdA (9 zetels in 2017). Inmiddels is die gedachte verdwenen.
Dus werd opgelucht ademgehaald toen Dilan Yeşilgoz een vrij soepele APB beleefde. Spetteren deed ze niet, maar er waren vlagen te zien van de Yeşilgoz van wie binnen de VVD werd gedacht dat zij de beste opvolger van Mark Rutte was. Ze wist Timmermans te pakken op het onderwerp asielmigratie en liet hem niet wegkomen met z’n ontwijkende antwoorden over arbeidsmigratie.
Toch cirkelen er aasgieren boven haar hoofd. Op een rijtje in vak K zaten Vincent Karremans, Ruben Brekelmans en Eelco Heinen als een soort Kwik, Kwek en Kwak. De drie VVD’ers worden gezien als kroonprinsen, voor als de uitslag tegenvalt.
Het contrast tussen die drie en Yeşilgoz is groot. Alle drie zijn beter ingevoerd in de thema’s economie en veiligheid, waar de VVD deze campagne op inzet. De mismatch is debet aan de moeizame campagne.
Henri Bontenbal wordt getest door de Kamer
Bij CDA’er Henri Bontenbal vloeien verhaal en persoon wel naadloos samen in deze campagne. De APB waren ditmaal een grote test voor de man op wie steeds meer ogen op het Binnenhof zijn gericht. Dat was te merken. Werd Bontenbal vorig jaar tijdens de APB geen enkele keer geïnterrumpeerd, nu was hij de avondprogrammering op de woensdag.
Bijna twee uur lang stond hij achter het spreekgestoelte. Een ongekende eer voor een partij met maar vijf Kamerzetels, maar de virtuele stand doet er meer toe. De vrijheidsbijdrage die het CDA in het verkiezingsprogramma zette, werd flink bekritiseerd.
Die vrijheidsbijdrage is de slimme verpakking van het CDA voor de belastingverhoging die volgens de christen-democraten nodig is om de extra uitgaven aan defensie te bekostigen. SGP-leider Chris Stoffer maakte er de Bontenbalbelasting van, SP’er Jimmy Dijk de Bontenbal-boete op boodschappen.
Maar Bontenbal knuffelde de kritiek dood. De herdoop vond de CDA’er prima ‘als het helpt bij het besef dat vrijheid niet gratis is’. Wel ging Bontenbal steeds zuurder kijken naarmate Stoffer hem meer onder vuur nam. In debat liggen de twee elkaar niet altijd even goed.
Van tevoren had ik van andere partijen gehoord dat ze zich niet zouden inhouden om Bontenbal aan te pakken. Dat viel tegen. Bontenbal hield zich makkelijk staande. De nul houden is wat het CDA hoopte voorafgaand aan de beschouwingen. Daar slaagde het in.
Joost Eerdmans en een gemiste kans voor JA21
Net als Bontenbal scoort JA21’er Joost Eerdmans flink in de peilingen. Maar zijn beschouwingen waren moeizaam. Als hij op dit niveau blijft, gaat Eerdmans zijn opmars in de peilingen niet voortzetten, terwijl JA21 de VVD dicht is genaderd. De fractievoorzitter kwam slecht voorbereid over, zeker toen SP’er Dijk hem aanviel op het plan om weer gas uit Groningen te halen.
Daar is economisch misschien wat voor te zeggen, maar Eerdmans wist het totaal niet te verkopen. De hersteloperatie van de schade door aardbevingen is inefficiënt en zit vol fouten. Dat moet je weten wanneer je de voorwaarde stelt dat Groningers voor schade worden gecompenseerd bij hervatting van de boringen, zoals JA21 wil. Eerdmans kwam over alsof hij nog nooit in Groningen was geweest.
Voorproefje van de verkiezingscampagne
Dit zijn de verhalen uit deze APB die ik zal gebruiken nu de focus de komende weken uitgaat naar de campagne. De partijen gaan zelf ook nabeschouwen, analyseren wat beter moet. Deze APB waren slechts een voorproefje van de talloze debatten die volgen tot 29 oktober.
Dank voor het lezen!