De Belgische premier Bart De Wever maakte indruk met zijn HJ Schoo-lezing in Amsterdam op donderdag 4 september. Hij pleitte voor een hechtere Benelux die Europa meer macht en invloed kan geven. Een moedige gedachte, schrijft Afshin Elian.
De HJ Schoo-lezing van EW is uitgegroeid tot een eerbiedwaardig instituut. Deze keer val ik met de deur in huis: ik ben jaloers.
Het tiende gebod verbiedt ons jaloezie: ‘Uw zult uw zinnen niet zetten op het huis van uw naaste, u zult uw zinnen niet zetten op de vrouw van uw naaste, niet op zijn slaaf, zijn slavin, zijn rund of zijn ezel, op niets wat hem toebehoort.’
Toch wil ik vandaag — zonder dit gebod geweld aan te doen — stellen dat ik jaloers ben op België, omdat ze een intelligente en vakbekwame premier hebben.
Jaloezie op het buurland als politieke kracht
Het begeerverbod brengt rust en stabiliteit in onze ziel en in ons handelen. Het damt geweld in en voorkomt strafbare feiten. Het nakomen van dit gebod is goed en noodzakelijk. Maar het begeerverbod sluit het buurland uit.
Ook de buurstam wordt door God niet genoemd. Waarom zou je als antieke Griek niet jaloers zijn op de Perzen of omgekeerd? Priesters zouden zeggen dat afgunst tegenover een buurland tot geweldpleging of strafbaar handelen kan leiden.
De premier van België biedt de oplossing hoe jaloezie een drijvende kracht kan zijn. Gekanaliseerd door rede, kan deze emotie uitmonden in een positieve geesteshouding. Althans, ze bevordert dat bij mij.
De Wever over het uiteenvallen van de Nederlanden
Dit jaar hield premier Bart De Wever de HJ Schoo-lezing. Alle woorden die hij bezigde ademden intellectuele en politieke scherpzinnigheid, verpakt in elegant taalgebruik.
Ook De Wever viel met de deur in huis: ‘In hun ogen is het “schandalig” of zelfs “totaal geschift” om te zeggen dat het mijn zeer persoonlijke mening is en blijft dat het uiteenvallen van de Nederlanden de grootste ramp is die ons ooit is overkomen.’
Niemand zette dat gevoel beter om in woorden dan de Antwerpse dichter Theodoor van Ryswyck (1811-1849):
Hier en aan den overkant,
Daar en hier is Nederland.
Van historische Nederlanden naar een hechtere Benelux
Moeten we dan een herenigingsreferendum organiseren? Dat beweert De Wever niet. Hij wil een hechtere samenwerking van ‘de historische Nederlanden, de huidige Benelux’ om macht en invloed uit te kunnen oefenen in Europa.
De Franse schrijver Victor Hugo (1802-1885) uitte na een bezoek aan Antwerpen zijn gevoelens over de stad: une ville admirable.
Zou hij nu, ruim 160 jaar na dato, dezelfde bewoordingen gebruiken over Antwerpen of Amsterdam? Ik betwijfel het. Deze steden weerspiegelen wellicht een non-fictionele versie van Les Misérables.
De Wevers woorden strelen het Nederlandse taalgevoel in een tijd waarin Engels steeds meer ruimte eist en krijgt: ‘Onze fiere patriot Gerrit Paape kwam dus terecht in een stad die pronkte met barokke kerken, overweldigende altaren en een overdaad aan heiligenbeelden. Antwerpse straten werden — en worden nog steeds — minzaam in de gaten gehouden door honderden Madonna’s.’
De elegante woorden zijn er. En de politiek?
Europa tussen machteloosheid en de noodzaak tot heerschappij
Europa mag zich niet langer in slaap laten wiegen. De postmodernen willen de wereld knuffelend — zonder een waarachtig moreel houvast — tevreden houden. De Wever zegt: ‘En wat veel erger is: Europa heeft het steeds moeilijker om zich als aantrekkelijke bruid te tonen. Terwijl de geopolitieke situatie wegdrijft van multilateralisme en steeds meer transactioneel wordt, heeft Europa de wereld minder en minder te bieden.’
Een bruid? Dat is het humanistische zelfbeeld van Europa.
Europa weigert de macht aan te wenden om te heersen. Wie niet heerst, wordt overheerst door anderen. Heerszucht is niet goed, maar de logica van politiek en cultuur leert ons dat het streven naar heerschappij fungeert als zuurstof voor de ontwikkeling van goed en ook van kwaad. Er zijn kwade vormen van heerschappij en goede vormen van heerschappij.
De Wevers visie op een nieuw Europa
De postmoderne Europeaan is niet bij machte om goed en kwaad te onderscheiden, en weigert daarom uit angst macht en heerschappij na te streven. Hij vertrouwt zichzelf niet.
De economische en binnenkort militaire overmacht van China zal de heerschappij van de Verenigde Staten en het vrije Westen drastisch inperken. Er is geen heerschappij zonder geestelijke, politieke en economische macht. ‘We staan aan de vooravond van een nieuw Europa,’ aldus De Wever.
Tussen idealen en machtsstreven
Welk Europa? Extreme groepen jeremiëren over de ondergang, vooral de fantasie van ondergang. Het Europa van De Wever is het Europa van augustijnse naastenliefde, hoop en geloof. Het Europa van de Medici’s en Machiavelli’s die streefden naar een wedergeboorte in de antieke en middeleeuwse wereld.
De Medici’s leerden ons dat Europese economische overmacht een van de basisvoorwaarden is voor mondiale politieke heerschappij. Daar is hechte economische en militaire samenwerking voor nodig.
De Wever over immigratie en economische noodzaak
De humanistische maakbaarheidspolitiek bereikte haar hoogtepunt in de belofte van oud-bondskanselier Angela Merkel in 2015: ‘Wir schaffen das.’ De Wever wil strenge maatregelen om ongecontroleerde immigratie te bestrijden.
Vanwege de vergrijzing en behoefte aan de economische groei moet juist gecontroleerde arbeidsimmigratie alle aandacht krijgen. Maar volgens De Wever is ‘één op drie niet-EU’ers met een verblijfsvergunning hier gekomen in het kader van gezinshereniging. Slechts één op de vijf is hier in het kader van arbeidsmigratie.’ Dit is niet bevorderlijk voor Europese economie, innovatie en veiligheid.
België en Nederland als ‘union intime’
De Wever haalt de woorden van de Belgische politicus Charles Rogier (1868) aan over de scheiding der Nederlanden: ‘Men kon nog steeds een zo innige verbintenis (‘union intime’) scheppen dat er, ondanks het bestaan van twee tronen en twee dynastieën, als het ware alleen een administratieve scheiding was tussen de twee landen.’
Een ‘union intime’ is een moedige gedachte over een (Benelux-)horizon binnen de minder intieme Europese Unie.