De les uit de gemeenteraadsverkiezingen van Barendrecht in 2022? Het systeem dat buitensluit, maakt de tegenstem alleen maar sterker, schrijft Zihni Özdil.
Op vrijdag 5 september zat opiniepeiler Gijs Rademaker bij RTL Tonight. Hij liet zien dat PVV-kiezers juist op Geert Wilders zeggen te gaan stemmen omdat andere partijen hem stelselmatig uitsluiten voor regeringsdeelname.
Voor de universitair opgeleide, kosmopolitische elite is dit ‘opmerkelijk’, zoals ze dat met een lichte frons en een slokje latte macchiato zouden benoemen. Hoe kun je nu bewust kiezen voor een partij die bij voorbaat wordt buitengesloten?
Dat gaat toch tegen alle logica van ‘dingen voor elkaar krijgen’ in? De gemiddelde universitair opgeleide Nederlander ziet politiek als een soort managementvergadering. Het draait om compromissen, coalities en vooral resultaten.
Strategisch stemmen is luxe voor de bovenlaag
‘Strategisch stemmen’ is zijn trots: een rationele afweging, een soort Excel-sheet van de democratie. Dit is de luxe van mensen die in het proces zitten. Die politiek zien als een spel dat je kunt winnen door slimme zetten. Ze hebben banen in de Randstad, een hypotheek die ze kunnen betalen en een sociaal vangnet dat ze niet snel laat vallen.
Maar dan de werkende klasse. Voor hen staat er écht iets op het spel. Een betaalbare woning, een zorgstelsel dat hen niet meer als ‘zorgconsumenten’ behandelt, een baan die wordt weggeconcurreerd door flexcontracten of migratie.
Strategisch stemmen? Dat is een luxe die zij zich niet kunnen veroorloven.
Als je elke maand moet kiezen tussen boodschappen en de energierekening, dan stem je niet op een partij die ‘misschien iets gedaan krijgt’ in een coalitie. Dan stem je, als je überhaupt al gaat stemmen, uit woede, frustratie en protest. En als gevestigde partijen jouw stem negeren of jouw partij categorisch uitsluiten, dan wordt die proteststem alleen maar luider.
De wraak van Barendrecht: buitensluiten afgestraft met een monsterzege
Kijk naar wat er in Barendrecht gebeurde in 2022. De lokale partij Echt voor Barendrecht (EVB) won in 2018 al flink, met 14 van de 29 zetels in de gemeenteraad. Maar wat deden de andere partijen? Ze vormden een coalitie zonder EVB. Zo lieten ze kiezers van de grootste partij in de kou staan. ‘Pure rancune,’ noemde EVB-wethouder Lennart van der Linden het later in het Barendrechts Dagblad.
De kiezers waren woedend. Ze voelden zich verraden door de arrogantie van de gevestigde politiek. En wat gebeurde er bij de volgende verkiezingen? EVB kwam terug met een monsterzege: 20 van de 29 zetels. Een absolute meerderheid die in Barendrecht nog nooit was vertoond. Oftewel er werd helemaal niet ‘strategisch’ gestemd, maar een duidelijke middelvinger opgestoken naar het establishment.
Hoe uitsluiting de deplorables naar Wilders drijft
Dit is precies wat Gijs Rademaker bedoelde bij RTL Tonight. Van der Linden waarschuwde al in 2023 voor dit ‘EVB-scenario’ op landelijk niveau. ‘Toen er nieuwe verkiezingen kwamen zeiden ontzettend veel mensen in Barendrecht: wat ze jullie geflikt hebben, dat neem ik niet.’
De universitair opgeleide klasse snapt dit allemaal niet omdat ze nooit bang is dat haar stem wordt genegeerd. Haar belangen vinden altijd wel een plek in het coalitieakkoord. Maar voor de werkende klasse, die worstelt met stijgende kosten en een gevoel van onmacht, is politiek geen spelletje. Als zij stemt, is het een schreeuw om gehoord te worden. En hoe harder de gevestigde partijen roepen dat ze Wilders niet accepteren, hoe luider die schreeuw wordt.
De deplorables, zoals de Amerikaanse presidentskandidaat Hillary Clinton ze in 2016 noemde, zien in Wilders iemand die hun frustraties vertolkt, juist omdat hij wordt buitengesloten.
Wie Wilders wil temmen, maakt de PVV groter
En hier komt de ironie: de bovenlaag, die zo trots is op zijn strategische stem, creëert zelf de dynamiek die partijen als de PVV groter maakt. Door Wilders te isoleren, krijgen zijn kiezers de munitie die ze nodig hebben: het bewijs dat het systeem tegen hen is.
Hoe vaker andere partijen komende verkiezingscampagne blijven roepen dat ze de PVV uitsluiten, hoe meer deplorables zullen opdagen bij de stembus.
De bovenlaag mag dan ‘strategisch stemmen’ en peilingen analyseren, maar mist gek genoeg in al die analyses en strategieën hoe de werkende klasse naar democratie kijkt.
Noem me cynisch, maar ik vermoed zomaar dat de bovenlaag deze heldere les uit Barendrecht ook niet snapt: negeer de kiezer, en je betaalt de prijs.