Renske Leijten (SP) gaat de Tweede Kamer verlaten

Renske Leijten (44), prominent Kamerlid voor de SP, stopt met haar parlementaire werk. Dat heeft de partij bekendgemaakt. Leijten zat bijna 17 jaar voor de SP in de Tweede Kamer. Leijten voerde in de Tweede Kamer onder meer het woord over zorg, maar werd vooral bekend als een van de blootleggers van het toeslagenschandaal. In 2017, voor het toeslagenschandaal, sprak EW met haar.

Echtgenoot Daniel (48) heeft net de Chinese bewegingsleer tai chi gedaan en eet boterhammen met zoon Rein (3). Tuur van veertien maanden slaapt. Met de jongens gaat Daniel straks naar zijn moeder. De altijd drukke Renske Leijten heeft tijd voor een urenlang interview.

Het SP-Kamerlid, uitgeroepen tot ‘Kamervragenkanon’ van 2016 en nummer twee op de kandidatenlijst, is aanklager van het zorgbeleid van het vertrekkende kabinet. De internationaal geprezen gezondheidszorg barst volgens haar van de problemen. Van ‘tranentrekkende bureaucratie’ tot ‘ernstig tekortschietende ouderenzorg’. Soms is minister Edith Schippers (VVD) doelwit, vaker staatssecretaris Martin van Rijn (PvdA).

De eerste noemt ze slim, ‘maar ik ben het totaal met haar oneens’. De tweede vertrouwt ze niet meer. ‘Hij suste tegen de Kamer dat er niets aan de hand was met het persoonsgebonden budget, terwijl er op hetzelfde moment crisisberaad was over een nieuw betalingssysteem.’

Alleen red je het niet

Vanwaar haar gedrevenheid? ‘Ik denk dat die haar oorsprong vindt in mijn jeugd. Mijn ouders begonnen een gezinshuis voor kinderen uit kindertehuizen. Ik was vijf. Er kwamen vier kindertehuiskinderen bij. Er was altijd iemand om mee te spelen, om kattenkwaad uit te halen. Een fijne tijd. Maar als je niet bij papa en mama kunt wonen, is er natuurlijk wel iets ergs mis. Gewoon opgroeien is niet vanzelfsprekend. Die kinderen waren zeer beschadigd.

‘Ik dacht dat ik nooit een gezin zou kunnen krijgen’

‘Mijn moeder kreeg als medewerker van de Raad voor de Kinderbescherming een verslaafde baby niet geplaatst. Ze zei: “Ik ben bereid om onder de kerstboom te gaan zitten en te zeggen: hier heb ik het kindeke Jezus, wie vangt het op?” Ik heb van huis uit meegekregen dat je elkaar nodig hebt. Dat je het alleen niet redt. Om een trein te laten rijden, heb je tal van mensen nodig. In de sociale context is dat net zo. Een baby die geen warmte en liefde krijgt, redt het later moeilijker en misschien niet.’

Op de achtergrond klinkt haar jongste. Bijna had ze zelf geen gezin gehad. Toenmalig SP-leider Jan Marijnissen haalde de bestuurder van SP-jongerenclub ROOD in 2005 naar Den Haag als medewerker. Haar scriptie over feministische literatuurkritiek bleef onvoltooid. Een jaar later was ze Kamerlid. ‘Als ik toen had geweten wat voor impact het had op mijn toch al enorme SP-leven, had ik het niet gedaan. Ik was te jong. Als je 27 bent, hoor je ­andere dingen te doen. Je hebt een grote verantwoordelijkheid, wordt een publiek figuur. Dat doet iets met je zelfbewustzijn.

Een goede span

‘Ik vreesde continu dat ik de partij kon beschadigen. In het begin durfde ik zelfs de sauna niet meer in. De computer stond altijd aan. Mijn oom zei op een verjaardag: “Renske, je hoeft nu even niet te werken.” Toen ik een jaar of dertig was, dacht ik echt dat ik nooit meer een relatie en gezin zou krijgen. Dat maakte me verdrietig. Ik zei tegen een vriendje: “Het gaat nu wel snel gebeuren. Anders ga je maar.” En dan ging-ie.’

Op haar 31ste kwam het toch nog goed. ‘Ik zat na de Kerst uitgeblust in slobbertrui en joggingbroek met mijn beste vriendin in een café. Toen werd ik begroet door een bekende en voorgesteld aan Daniel, financiële man van poppodium Patronaat. Daan sloeg aan ’t versieren. We kregen biertjes en kaartjes voor Oudjaar in het Patronaat.

‘Ik vergeet nooit hoe ik hem daar door alle mensen heen zag en we als een magneet naar elkaar toe werden getrokken. Als in een film. Twee dagen later zei ik dat ik wel nog een gezin wilde en dat hij dit vast niet wilde. Hij was elf jaar ouder en er ook nog niet aan toegekomen en zei: “Dat zullen we nog wel eens zien.” We vonden ons al snel een goed span. Als ik iets van twijfel had gehad, had ik het niet gedaan. Ik heb te vaak gezien dat kinderen kind van de rekening werden.’

De kat komt de trap af. Een modern licht, ruim huis in Scholenaer, een groen buurtje tussen Schalkwijk en het Spaarne in Haarlem. Patiowoningen met oranje puien gedrapeerd rond sloten, vijvers en paden. Leijten: ‘We hadden een tochtige benedenwoning aan de Brouwersvaart. Glas-in-lood; aan een haventje, superleuk, maar te klein voor twee kinderen. Een energierekening van 180 euro per maand. Nu? Vijf euro.’

In de paradijselijke omgeving zijn een eindje verder tussen de kale bomen de flats van Schalkwijk zichtbaar. ‘Je ziet er de gespletenheid van onze maatschappij aan af. Als je een wijk bouwt, doe je dat gemengd en niet voor één inkomensgroep. Dit hier is bijna vakantieparkachtig, afgesloten van de wijk hier vlakbij. Dat is jammer.’

Je bent landverrader of racist

Ze herinnert aan de notitie uit 1983 waarin de SP spreiding van buitenlanders en samen naar school gaan bepleitte. ‘We zijn dertig jaar verder en mensen leven nog steeds apart. De derde generatie presteert beter op school, maar komt nog steeds moeizaam aan een baan. Is dat hun schuld of ligt het aan ons allemaal?’

Ze kan zelf een flinke stem opzetten, maar gruwt van ‘de grote bekken’ in ’s lands verhitte debatten. Politiek correct is ze niet. ‘In het Boerhaavebad hier vlakbij ging ik vroeger wedstrijdzwemmen en vrij zwemmen, maar dat laatste al snel niet meer omdat ik altijd in mijn billen, buik en tieten werd geknepen door Marokkaantjes. Ik sloeg er dan op, maar het was bedreigend en dus ging je niet meer. Ik zag dat niet als een cultuurding, want als ik ging stappen deden Jan, Piet en Klaas het ook.’

Het ergste vindt ze het Zwarte Piet-debat. ‘De een zegt Piet is fout en racistisch, dus als je sinterklaas viert, ben je een racist. Hou toch op, man. Tegelijkertijd, de magie van Sinterklaas zit toch niet in de kleur van Piet? Is het erg als hij een ander tintje heeft? Ik denk niet dat de traditie eronder lijdt als we meer rekening houden met elkaar. Helaas is er geen midden in dit debat. Je bent landverrader of racist.’

Ouderenzorg

Renske ontdekt de wereld, heet een van haar kinderboeken in een kastje. Zelf leerde ze veel op de Vrije School, waar expressie net zo belangrijk was als leren. Ook stak ze veel op van haar studentenbaantje in een kloosterbejaardenhuis, waar ze zag wat ouder worden kan doen met een mens. Het gaat er in Den Haag vaak over, doordat het kabinet de verzorgingshuizen afbouwt en bezuinigde op de thuiszorg.

‘Over het algemeen vullen mensen gaten met gaten’

‘Een giftige cocktail,’ vindt Leijten. ‘Langer thuis wonen, willen we allemaal, maar het moet wel kunnen. Het sluiten van de verzorgingshuizen en het hakken in de thuiszorg gaan ons nog een hoop kosten. Ouderen die niet uit het ziekenhuis worden ontslagen, omdat ze nergens terechtkunnen. Verwarde personen, vaak dementerenden, waar blijven die? Toch niet in een politiecel, mag ik hopen.’

Naar beschermd wonen met nog geen hoge zorgbehoefte is, zegt ze, nog altijd vraag. ‘Particulier wordt er enorm in geïnvesteerd. De markt doet het wel, maar niet voor mensen met een kleine beurs.’ Leijten is niet tegen bezuinigingen, ook niet in de thuiszorg. ‘Maar wel de juiste. Die van het kabinet leidden tot grotere organisaties, zoals alom in de zorg.’

Boosdoener is volgens de SP de marktwerking. ‘Volgens de regels moet de gemeente drie aanbieders hebben. Waarom? Je kunt als gemeente toch ook de thuiszorgmedewerkers in dienst nemen. Ze hebben de bibliotheek in eigen beheer, dus waarom niet de thuiszorg?’

Eigen verantwoordelijkheid voor de burger vindt ze prima, maar niet als beleidsjargon. ‘Dan is het zoek het zelf maar uit.’ Moeten mensen niet sparen om op de oude dag huishoudelijke hulp te krijgen? Leijten: ‘We weten toch dat 65 procent van de samenleving niet kan sparen. Die heeft daar te weinig inkomen voor.’ En dat de zorgtoeslag lang niet altijd wordt besteed aan het dekken van de zorgkosten, vergoelijkt ze: ‘Dat komt omdat die niet gelijktijdig met die zorgpremierekening binnenkomt en over het algemeen mensen gaten met gaten vullen.’

Nutsvoorzieningen

Dat rijk gezonder is dan arm, moet de overheid zich aantrekken, vindt ze. Ze beaamt dat gezondheid ook voortvloeit uit leefstijl. Toch wil ze actie van de overheid. Iedereen kan toch weten hoe slecht roken is? Leijten: ‘Roken is een verslaving. En van een verslaving afkomen, is ingewikkeld. Dat mensen het zelf redden, is geweldig, maar velen hebben er hulp bij nodig. We moeten zorgen dat de generaties vanaf nu niet meer roken. Dat vergt beleid. We leggen toch ook riolering aan?’

Dat is een nutsvoorziening. Leijten: ‘Precies. Zorgen dat je sport op school, is dat betuttelend? Nee, dat is een nutsvoorziening. Erica Terpstra heeft het haar grootste fout genoemd dat het onder haar verantwoordelijkheid als staatssecretaris is afgeschaft. Zorgen dat je als jonge ouder adviezen over voeding krijgt, is ook een nutsvoorziening.

‘Ik ben zelf hoogopgeleid, zit zwaar in de materie, ik vind het toch ingewikkeld wat ik mijn jongens moet voeden. Er moet een plek zijn waar je dat kunt vragen.’

Preventie is niet het heikelste punt in de zorg. Dat zijn de kosten en organisatie. De SP wil af van de zorgverzekeraars en bepleit een Nationaal ZorgFonds. ‘Zeggen dat je als zorgbehoeftigde een consument bent die kan stemmen met zijn voeten, klopt gewoon niet. Je bent afhankelijk, je bent onzeker en er zit iemand met meer kennis die jou helpt.’

‘Als er een snotterpoli is, gaan mensen ook naar die poli’

De SP heeft nog geen financiële onderbouwing, maar volgens Leijten leidt het zorgfonds tot lagere uitgaven. ‘Je geeft al een half miljard euro per jaar minder uit als we al die polissen niet meer hebben. Want dat we 9 verzekeringsholdings hebben, 25 zorgverzekeraars en 61 polissen, kost natuurlijk geld. De behoefte aan polissen is eigenlijk nihil, want mensen stappen niet of nauwelijks over. De verzekeraars zijn een overbodige leemlaag.’

100 miljoen voor verpleeghuizen is eerste, kleine stap. Niet genoeg voor voldoende personeel. Het gaat vooruit, maar meer strijd is nodig!

— Renske Leijten (@RenskeLeijten) 12 januari 2017

Zorgverzekeraar zou niet alles moeten bepalen

Wie moet de contracten met de zorgaanbieders dan sluiten? ‘De regio. Het Nationaal ZorgFonds is een agentschap à la Rijkswaterstaat. Als er een weg nodig is, plannen ze dat. Het Zorgfonds beheert het publieke geld: 46 miljard euro. Het fonds bestaat uit regionale fondsen. Drenthe, Parkstad, Kennemerland, Amsterdam.

Leijten ziet het voor zich. ‘Zijn er te weinig huisartsen? Dan krijg je meer huisartsen. Te veel psychologen? Dan breng je dat in evenwicht met de vraag. Nu is dat de taak van de zorgverzekeraars, maar ze doen het niet. Wij halen die 46 miljard van de private rekening van zorgverzekeraars die ermee kunnen doen en laten wat ze willen. Wij zorgen voor democratische controle op de planning van de zorg. Als je het oneens bent met een besluit van jouw ziekenhuis, kun je je ergens melden. Nu bepaalt de zorgverzekeraar alles.

‘Er komt een einde aan het wantrouwen. De verzekeraar wantrouwt de patiënt of die niet te veel wil, en wantrouwt de arts of die niet te veel doet. Dat wantrouwen leidt tot tranentrekkende bureaucratie en is idioot. Alsof iemand zegt: o, het is zaterdagmiddag, ik ga eens even shoppen in het VU Medisch Centrum. Er wordt nu behoefte gecreëerd. Als er een snotterpoli is, gaan mensen naar de snotterpoli. Slaappoli net zo. Poli’s opgezet voor patiënten die je anders in het ziekenhuis of bij de huisarts ook wel ziet, maar het wordt geconcentreerd om zo weer nieuwe patiënten te trekken.’

 ‘Ik wil geen minister worden als ik de verzekeraars houd’

Het zorgfonds gaat een omstreden thema worden in de verkiezingscampagne. Minister Schippers sprak van een ‘ramp voor het land’ en ‘hogere belastingen’ als gevolg van hogere kosten. Leijten: ‘De zorg alleen maar als kostenpost zien en alle economische bangmakerij deugen niet. Zolang ik leef staat er in de krant: “De zorg wordt te duur.” We kunnen het nog altijd betalen. We schaffen er geen JSF minder om aan, hoor.’

Bakens verzetten in de zorg

Toen haar partij in het nieuws kwam door interne anonieme kritiek op leider Emile Roemer, sprong Leijten meteen voor hem in de bres. ‘Dit hoort niet bij onze cultuur,’ sprak ze in de camera’s. Net als de leider wil ook de nummer twee op de lijst alleen regeren als de SP in de zorg bakens kan verzetten. Al eerder gaf ze aan haar verantwoordelijkheid als minister graag te nemen. ‘Maar ik ben niet uit op een bewindsplek om die plek. Ik ga er alleen zitten als ik iets kan doen waarvan ik vind dat het moet voor de samenleving. Ik wil geen minister van Volksgezondheid worden als ik die zorgverzekeraars houd. Het is wel voorwaardelijk dat je ook wat kunt doen.’

Haar kinderen en man komen alweer thuis. Het is maandagavond tegen zes uur. Bij de voordeur staat een fiets met twee kinderstoeltjes. Renske Leijten spoedt zich ermee naar het station voor een avondvergadering in Den Haag.