Zweedse premier doet beroep op ‘goede krachten’ na winst rechtse SD

Tijdens de Zweedse verkiezingen, die zondag plaatshadden, hebben de Zweden Democraten (SD) een flinke winst geboekt. Hoewel de partij minder groot is geworden dan verwacht, voert de SD het rechtse blok aan in het politiek versnipperde land. Toch roept de sociaal-democratische premier Stefan Löfven anderen op de rechts-nationalistische partij uit te sluiten van regeringsdeelname.

De sociaal-democraten (SAP) verloren aanzienlijk (zo’n 13 van de 350 zetels), maar blijven met ruim 28 procent van de stemmen wel met afstand de grootste partij van het land. Daarom is Löfven niet van plan om terug te treden, zei hij zondagavond in een reactie. Wel wordt het lastig om een regering te vormen, erkende ook de premier, omdat zowel de (centrum-)linkse als (centrum-)rechtse partijen geen meerderheid lijken te kunnen vormen.

S-S&D = Sociaal-democraten, M-EPP = Gematigde Partij, SD-ECR = Zweden Democraten

Samenwerken met de SD, die met bijna 18 procent de derde partij van het land is geworden, zou uitkomst kunnen bieden, maar dat lijkt uitgesloten. Al vóór de verkiezingen sloten de sociaal-democraten een coalitie met de SD diverse keren uit. De SAP wijst geregeld op de vermeend ‘neo-nazistische wortels’ van die partij.

Zweedse premier: ‘morele verantwoordelijkheid’ voor ‘goede krachten’

Premier Löfven herhaalde zondagavond dat de Zweden Democraten ‘nooit iets verstandigs te bieden hebben, alleen maar haat’ en dat de sociaal-democraten en de andere, ‘traditionele’ partijen de rechts-nationalisten buiten de deur moeten houden. ‘We hebben een morele plicht. We moeten alle goede krachten verzamelen,’ zei Löfven. ‘We zullen niet treuren, we zullen ons organiseren.’

Bij de SD was de stemming positief, al waren er prognoses dat de partij de tweede van het land zou worden, met een winst van 10 à 12 procent in plaats van de daadwerkelijke winst van nog geen 5 procent. ‘Onze partij is gegroeid en heeft de grootste winst geboekt,’ aldus SD-leider Jimmie Akesson. ‘Ik ben er klaar voor om met de anderen te gaan praten.’

Akesson richtte zich vooral tot de centrum-rechtse Gematigde Partij – de tweede partij van Zweden met 19,8 procent van de stemmen – waarmee hij een coalitie zou willen vormen om de sociaal-democraten buiten spel te zetten. SD wil met de Gematigde Partij om tafel om te bespreken ‘hoe we het land moeten regeren’.

Ook centrum-rechtse Gematigde Partij wil niet regeren met Zweden Democraten

Maar die partij lijkt daarin weinig trek te hebben, ook omdat die de SD vóór de verkiezingen al uitsloot vanwege ‘racisme’. Liever werkt de Gematigde Partij samen met centrum-rechtse en christen-democratische oppositiepartijen. Zondagavond, na de verkiezingsuitslag, zei leider Ulf Kristersson tegen zijn aanhangers dat de centrum-rechtse oppositie, bestaande uit vier partijen, ‘duidelijk de grootste is, en dus moet de regering aftreden’.

Premier Löfven ziet daar niets in, en denkt dat de enige manier om een regering te vormen het ‘overstijgen van blokken’ is. Een handreiking naar de oppositiepartijen, die eerder zeiden niet te zullen onderhandelen met de huidige machthebbers. Zo dreigt net als nu het geval is een minderheidscoalitie, waarvan de formatie vermoedelijk lang zal duren.

Autobranden en bendegeweld baarden gevestigde partijen zorgen

Omdat de weken voor de verkiezingen werden gedomineerd door een reeks autobranden in grote steden als Stockholm, Malmö en Gothenburg, waarvan sommige wijken worden geteisterd door bendes van voornamelijk immigranten, vreesden gevestigde partijen in Zweden voor een grote overwinning van de SD. Kristersson van de Gematigde Partij zei vorige maand tegen de Britse zakenkrant Financial Times dat de opkomst van de SD aantoont dat veel Zweden het vertrouwen in de overheid kwijt zijn. Kristersson spreekt van een ‘erg onsuccesvol integratiebeleid‘ door zowel linkse als rechtse regeringen.

‘Deze verkiezingen zijn een referendum over onze welvaart,’ probeerde Löfven, die met afschuw en verbazing reageerde op de autobranden, en de aandacht verlegde naar economische thema’s. ‘De verkiezingen gaan ook over fatsoen, over fatsoenlijke democratie… en ervoor zorgen dat de Zweden Democraten, een extremistische, een racistische partij, geen invloed krijgt in de regering.’

Doordat de overwinning van de SD minder groot is dan werd verwacht, lijkt een uitgesproken ‘populistische’ regering in Zweden voorlopig uitgesloten. In Italië, waar Lega en de Vijfsterrenbeweging samen regeren, kwam die er eind mei wel. Kort daarop boekte ook in buurland Slovenië de anti-immigratiepartij SDS een grote overwinning. En in Oostenrijk is onder leiding van bondskanselier Sebastian Kurz (ÖVP), die samenwerkt met de rechts-nationalistische FPÖ, eveneens een rechtse coalitie aan de macht.

Lees dit essay van Jelte Wiersma: Italië eerste land met ‘populistische’ meerderheid