Het gedrag van politici in de Tweede Kamer is bedroevend. Zolang onze volksvertegenwoordigers zich blijven verlagen tot dit niveau, blijft de samenleving verdeeld en de democratie verzwakt. Bovenal valt dit gedrag niet meer uit te leggen aan jongeren, schrijft socioloog en docent Eric van der Plicht op EW Podium.
Eric van der Plicht (32) studeerde sociologie en werkt als docent maatschappijwetenschappen en maatschappijleer in het voortgezet onderwijs.
Dit is een artikel voor EW Podium. EW Podium publiceert opinies van jonge schrijvers, die vanuit eigen onderzoek, expertise of werkervaring bijdragen aan het debat. Plaatsing hoeft geen redactionele instemming te betekenen.
Steeds vaker proberen politici zich hip en toegankelijk op te stellen. Ze behoren een voorbeeldfunctie te vervullen, maar vervallen in kinderachtig TikTok-gedrag. Dit verschijnsel is een uiting van een zorgwekkende maatschappelijke ontwikkeling. Formele omgangsvormen maken plaats voor informele normen: politici kiezen voor steeds oppervlakkigere, snellere en meer egalitaire vormen van communicatie.
De taal van de ‘gewone man’
Dat dit een probleem is, wordt duidelijk als we kijken hoe politici elkaar bejegenen in het parlement. Geregeld worden hier de formele omgangsvormen met voeten getreden. De idee dat de overheid dicht bij de burger moet staan, is hiervan een van de oorzaken. Politici denken vooral de informele taal van de ‘gewone man’ te moeten spreken. Daarbij horen kreten dat de ene collega ‘knettergek’ is geworden en dat de ander ‘tribunalen’ staat te wachten.
Deze ontwikkeling tekent het verval van de representatieve democratie tot een representatie-democratie. Niet meer de daadwerkelijke verontwaardiging en noodzakelijkheid doen er nog toe, maar de oppervlakkige vertegenwoordiging van maatschappelijke sentimenten in de vorm van een geënsceneerd toneelstuk. Hierdoor raakt de politieke inhoud op de achtergrond.
Van nietszeggende posters tot reality-tv
Eerst kwamen de posters van politieke partijen met nietszeggende slogans. Inmiddels worden daarnaast achterlijke video’s, geschikt voor sociale media, geproduceerd. En wat is nu leuker dan een TikTok-video waarin een politicus aan het dansen is? En wat levert nu meer kijkers op dan een dramatisch toneelspel van totale verontwaardiging, inclusief conflict tussen politici? Zo verandert de politieke cultuur langzaam in reality-tv.
In dit proces worden politici steeds meer een persiflage van zichzelf. Om boven aan de lijstjes te komen, doet de een nog gekker dan de ander. Politici gedragen zich als influencers. Daarmee lijken ze toegankelijk, maar intussen zijn ze steeds minder serieus te nemen. Dit is een probleem: deze mensen zijn verantwoordelijk voor het rechtsstatelijk functioneren van onze maatschappij. Je zou het bijna vergeten.
Kortzichtig effectbejag ondermijnt bedachtzame politiek
Terwijl onze beschaving eerst werd gekenmerkt door het beheersen van behoeftebevrediging, lijkt behoeftebevrediging nu juist het uitgangspunt te zijn in het politiek proces. Dit uit zich in kortzichtig, kinderlijk gedrag. Tegen je vrienden zeg je meteen wat je denkt, dus dit kan dan toch ook tegen een Kamerlid? Je wasmachine wordt na aankoop dezelfde dag nog thuis aangesloten, dus een minister kan dan toch ook voor jou terugkomen van reces om een paar Kamervragen te beantwoorden? En als een minister een fout maakt moet deze toch meteen worden vervangen? Zo gaat dat ook op sociale media.
Politiek is verworden tot een soap
Al na 10 minuten ben ik gestopt met kijken naar het debat over de regeringsverklaring. Het was een beschamend toneelstuk, en slecht bovendien. Dit betekent overigens niet dat ik iets hoefde te missen. Politieke partijen waren blijkbaar in staat nog tijdens het debat bewerkte video’s van hetzelfde debat op Twitter te plaatsen. Inclusief ondertiteling, dan hoef je ook niet meer te luisteren. Zijn politici daarmee bezig als ze na het gespeeld verontwaardigd interrumperen meteen op hun telefoon kijken, zonder naar het antwoord te luisteren?
Lees ook dit commentaar van Victor Pak: Kamerleden hebben beschamende debatten aan zichzelf te wijten
Hierdoor neem ik de politiek steeds minder serieus. En ik ben niet de enige. Er is sprake van een sterk dalend vertrouwen in de overheid. Dit komt niet alleen door het coronabeleid. Een van de voornaamste redenen is de lange kabinetsformatie, die bijna een jaar voortduurde door onderlinge ruzie en onderling wantrouwen. Losse omgangsvormen hebben geleid tot een soap die de langste kabinetsformatie uit de Nederlandse geschiedenis tot gevolg heeft.
Hoe moet ik dit mijn leerlingen uitleggen?
En dit alles heeft als problematisch gevolg dat ik als docent niet meer weet hoe ik dit mijn leerlingen moet uitleggen. Terwijl ik hun leer dat goede schoolresultaten gepaard gaan met het uitstellen van directe behoeftebevrediging, gedragen politici zich als verwende kinderen. Terwijl ik jongeren een democratische attitude probeer aan te leren, laten Kamerleden zich leiden door onbedachtzame emoties. En terwijl ik mijn leerlingen beoordeel op inhoud, zijn politici bezig met het opvoeren van hun demagogische toneelstukjes.
Intussen wordt wel de voorzitter van de Tweede Kamer gevraagd, door Kamerleden, strenger op te treden tegen wangedrag in het parlement. Beschamend. Mijn leerlingen begrijpen dat orde alleen mogelijk is als iedereen zich aan de geschreven en ongeschreven regels houdt. Hebben onze volksvertegenwoordigers niet door dat zij zelf bijdragen aan de wanorde in de Tweede Kamer? En dan vervolgens de voorzitter om optreden vragen. Kleuterklas.
Er is een heel dorp nodig om één kind op te voeden
Net als in een klaslokaal functioneert een democratische rechtsstaat alleen als men zich aan de regels houdt. Hoe moet ik jongeren overtuigen dat democratie een bepaalde houding verwacht, terwijl zij online worden geconfronteerd met zulk beschamend gedrag? Let wel, jongeren komen juist in aanraking met de politiek door media als TikTok. En hier zien ze geen inhoudelijke discussies, waarin men elkaar respecteert en laat uitspreken. Ze zien hier wel ruziënde, dreigende politici.
Lees ook de column van Zihni Özdil: Dat Kamer zich verschuilt achter Bergkamp, is cadeautje voor Baudet
Zijn politici zich dan niet bewust van de invloed die zij hebben op onze jongeren? Ook als jongeren politiek (nog) niet zo interessant vinden, wordt het gedrag dat ze zien wel opgeslagen. Er is een heel dorp nodig om één kind op te voeden. En in dat dorp wonen ook de politici, niet alleen de rest van de samenleving.
Daarom een verzoek, namens iedereen uit onze samenleving die de democratische rechtsstaat hoog acht: politici, gedraag u. Wees u bewust van uw gedrag en uw invloed op jongeren. Gebruik uw zelfreflecterend vermogen. En stop met het anderen verwijten van de chaos die u zelf veroorzaakt. Dat deed u vroeger, toen u nog tiener was en maatschappijleer volgde op de middelbare school. Nu bent u volwassen. U moet zich weer bezig houden met zaken van landsbelang. Want niet alleen de jongeren, maar het hele dorp heeft u nodig.