Tetske Welling: Niet migratie, maar negatieve retoriek over asielzoekers is het probleem

Negatieve frames staan een open en eerlijk migratiedebat in de weg. Accepteer dat migratie een feit is en vind oplossingen om die in goede banen te leiden, schrijft oud-advocaat Tetske Welling op EW Podium.

Over enkele weken zijn er verkiezingen, de campagnestrijd is losgebarsten. In heel Europa zien we dat een stevig standpunt over migratie het goed doet in de politieke arena. Maar als we echt een oplossing willen vinden voor het ‘migratieprobleem’, moeten we niet in oneliners blijven hangen. Wat we nodig hebben is een holistische en positieve kijk op migratie.

Migratie is niet het probleem. De meeste migranten komen legaal naar Nederland om te werken, en de andere groep migranten zoekt bescherming. Het probleem is hoe we met migratie omgaan. Wat we nodig hebben, is een politiek die dát probleem bij de horens vat. Durven onze politici, zowel links als rechts, een open gesprek over een eerlijk en humaan beleid aan te gaan?

Negatieve beeldvorming staat oplossingen in de weg

Migratie zorgt al decennialang voor een gepolariseerd debat. Diverse politici en media stigmatiseren migratie en verheffen het tot een groot probleem. Je hoort steeds vaker dat we worden ‘overspoeld’ door migranten, krantenkoppen waarschuwen over ‘acute nood’ in de opvang, en we hebben het constant over de ‘migratieproblematiek’.

En dan begint het vingerwijzen naar de kwetsbaarste groep migranten: de asielzoekers in Ter Apel en andere azc’s. Als ‘briljante’ oplossing wordt aangedragen om hoge muren aan onze Europese grenzen te bouwen. Pragmatische en effectieve oplossingen, zoals het uitbreiden van veilige en legale migratieroutes, worden resoluut van de hand gewezen. We moeten immers niet meer ‘gelukszoekers’ toelaten. Door deze retoriek zien de meeste Nederlanders ‘de asielzoeker’ als een bedreiging.

De negatieve politieke beeldvorming belemmert een eerlijk gesprek over concrete oplossingen, zoals de hervorming van het migratie- en asielbeleid. Maar als je eens goed op de achtergrond van migratie inzoomt, blijkt de framing van migratie met de asielzoeker als boeman geheel onterecht.

Slechts klein deel van migranten is asielzoeker

Ten eerste: verreweg de meeste niet-EU-migranten zijn – naast Oekraïners – (legale) arbeidsmigranten en hun gezinnen. Van de ruim 400.000 migranten die in 2022 naar Nederland kwamen, is maar 7 procent asielzoeker. Dat zijn iets minder dan 28.000 mensen. Het overgrote deel heeft recht om in Nederland te zijn. Van die 28.000 asielzoekers krijgt naar verwachting ongeveer 75 procent een positieve beslissing op hun asielverzoek (dit is een conservatieve schatting op basis van cijfers uit 2021, en rekent de beroepsprocedures niet mee). Op grond van internationale verdragen hebben deze 21.000 vluchtelingen recht op bescherming. Zij krijgen een verblijfsvergunning.

Om dit aantal in context te zetten: eind 2022 waren er volgens VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR liefst 108,4 miljoen mensen op de vlucht. Maar de meeste vluchtelingen verblijven in hun eigen land of in een buurland. Een heel beperkt aantal vluchtelingen bereikt Europa, en dan ook nog onder erbarmelijke omstandigheden. Daarbij vergeten we voor het gemak vaak dat de westerse wereld debet is aan veel van de problemen in het mondiale Zuiden die migratie in de hand werken.

Migratie is van alle tijden en we hebben die ook echt nodig

Ten tweede moeten we accepteren dat migratie nu eenmaal van alle tijden is en we die ook echt nodig hebben.

De EU-bevolking krimpt: in 2021 was de immigratie (2,26 miljoen mensen) lager dan de som van emigratie (1,12 miljoen mensen) en de geboorte- (laag) en sterftecijfers (hoog). Daarom wil Giorgia Meloni – de radicaal-rechtse premier van Italië, bekend om haar anti-immigratie-standpunten – ineens een half miljoen arbeidsmigranten aantrekken.

Veel asielzoekers zitten al jarenlang zonder perspectief

Ten slotte, en wat mij betreft het belangrijkste: we hebben het over mensen. Mensen die buiten de maatschappij staan, niet kunnen werken, hun familie moeten missen en vastzitten in een juridisch limbo, wat zorgt voor stress en onzekerheid.

Ik wil niet bagatelliseren dat sommige asielzoekers voor overlast zorgen. Het is heel begrijpelijk dat mensen die overlast ervaren geen azc in hun achtertuin willen. Maar zou jij ook niet gek worden zonder perspectief?

Veel van de asielzoekers die uiteindelijk ons land bereiken, zitten al jarenlang in een uitzichtloze situatie. Tijdens mijn vrijwilligerswerk in het vluchtelingenkamp op het Griekse eiland Lesbos sprak ik mensen die jaren in het kamp wonen, in afwachting van een definitieve beslissing over hun asielaanvraag. Mensen die hun land moesten ontvluchten, alles moesten achterlaten en de meest vreselijke dingen meemaakten tijdens hun lange reis naar Europa. Mensen die wel willen, maar niet mogen werken en geen dagbesteding hebben – behalve zich zorgen maken over hun toekomst en achtergebleven familie.

Ik vond het ontzettend bewonderenswaardig om te zien dat deze mensen, door de Europese Unie aan hun lot overgelaten, toch moed houden. Ze delen met trots het kleine beetje eten dat ze hebben, en tonen een gastvrijheid waar wij als westerlingen nog wat van kunnen leren.

Van negatieve retoriek naar een open en eerlijk debat

Tegen deze achtergrond bezien, vind ik het verbazingwekkend dat het kabinet viel vanwege het zogenaamde migratieprobleem, en dat we geen structurele oplossing voor de opvang van deze mensen kunnen vinden. Als je accepteert dat migratie een feit is, dan heeft het geen zin om te luisteren naar politici die angst zaaien, alleen maar om een gepolariseerd debat hun kant op te trekken.

We moeten onze aandacht verplaatsen van de negatieve retoriek naar een open en eerlijk debat over een humaan migratie- en asielbeleid. Met een goed doordacht beleid dat uitgaat van de potentie van de migrant die zich in Nederland wil vestigen, kan migratie een positieve motor van onze maatschappij worden.

Zo is de recent door de Tweede Kamer aangenomen spreidingswet een stap in de goede richting om asielzoekers perspectief te bieden en hun waardigheid te herstellen. Maar we moeten meer doen.

Deel van een holistische, positieve kijk op migratie is het bieden van de mogelijkheid om vanaf dag één te werken. Dit is niet alleen goed voor de integratie van asielzoekers (denk aan taalontwikkeling), maar ook voor onze  maatschappij die kampt met een arbeidstekort. Daarom moet in elk geval een einde worden gemaakt aan de 24-weken-regel, die eerder door de rechter al onwettig werd verklaard. Zo bieden we asielzoekers meer kans om bij te dragen aan onze maatschappij. Hier hebben we dappere politici voor nodig.

Politici van links en rechts: wie van jullie durft over eerlijk en humaan beleid in gesprek te gaan?

Luister ook de podcast EW Zihnigasten met Zihni Özdil en migratiewetenschapper Hein de Haas