Zo kan het niet langer. De Nederlandse politiek moet anders, vindt D66-leider Sigrid Kaag. De wijze van politiek bedrijven, van koffie drinken, relaties managen en binnenskamers spelletjes spelen leidt tot niks en in de kabinetsformatie is het ‘gehalte Haags gedoe veel te hoog’.
‘Er lijkt meer tijd te worden besteed aan wat er geschreven wordt in de krant dan de geschiedenis die wij zelf willen schrijven. Ik voel me daar niet bij op m’n gemak.’
Kijk de volledige lezing hieronder terug (tekst gaat verder onder de video):
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Dat zei Kaag maandag 6 september in de door EW georganiseerde HJ Schoo-lezing. ‘Het stikstofprobleem laat zich niet oplossen door duizend kopjes koffie of gewichtigdoenerij. Het klimaatprobleem laat zich niet oplossen als politici in rondjes praten naar de laagste gemene deler.’
De HJ Schoo-lezing De roeping van mijn generatie. Wat vrij zijn van ons vraagt is in boekvorm te bestellen via onze webshop. Bestellen kan hier
Kaag gaf voor het eerst haar visie op de gang van zaken in de kabinetsformatie. ‘U bent na vanavond het best geïnformeerde publiek, want mijn spiekbriefje voor vanavond verschilt niet zo gek veel van mijn spiekbriefje voor de gesprekken aan de formatietafel.’
Zonder hem te noemen haalde ze uit naar VVD-leider Mark Rutte. In tegenstelling tot Rutte ziet zij helemaal geen ‘gaaf landje’. ‘Veel te lang hebben we ons in de verdoving van de zelfgenoegzaamheid laten sussen door politieke bijziendheid.’
De leider van D66 plaatste het liberalisme van haar partij tegenover dat van de eveneens liberale VVD. In plaats van een ‘laat-maar-waaien’-vrijheid wil Kaag vrijheid ‘waarin we ons verantwoordelijk voelen voor elkaar en waarin we mensen zo goed mogelijk in staat stellen zich te ontplooien.’
Toch is ze tevreden over het hoofdlijnenstuk dat D66 en VVD schreven omdat het na maanden van politieke patstelling over de inhoud ging. ‘Samen hebben wij het leeuwendeel van de grote tegenstellingen tussen onze partijen – de ene conservatief, de andere progressief – kunnen overbruggen. Dat gaf vertrouwen.’
‘Het gaf nog meer vertrouwen dat andere partijen inhoudelijk enthousiast reageerden. De nieuwe formatiefusiefractie van GroenLinks en PvdA meer dan het CDA, maar beiden zagen veel aanknopingspunten. Alleen de ChristenUnie had bezwaren. En dat is ook te begrijpen. Je kunt veel vragen van Gert-Jan Segers, maar je kunt hem niet overvragen. De seculiere politiek van twee liberale partijen ligt ver van de overtuigingen van de confessionelen.’
Kabinetsformatie heeft reparatie nodig
Kaag vindt het moeilijk te bevatten ‘dat we nu nog niet aan tafel zitten met de enthousiaste partijen. En ik denk ook voor de mensen in het land. Misschien was ik al die tijd al te goedgelovig.’ Ze bepleitte een ‘grote reparatie’ door het opheffen van wederzijdse blokkades. Ze wil VVD, D66, CDA, ChristenUnie, GroenLinks en PvdA aan de formatietafel.
‘Een bijzondere rol is weggelegd voor de grootste partij. Na een zomer vol inhoudelijk werk zijn helaas potentiële bondgenoten op niet-inhoudelijke gronden uitgesloten,’ zei ze doelend op de afwijzing van Rutte en CDA-leider Wopke Hoekstra van de linkse partijen.
Ze wil dat Rutte de impasse doorbreekt door links alsnog te accepteren. ‘Dat is ook belangrijk voor de stabiliteit. Progressieve slagkracht in kabinet en parlement is in mijn ogen essentieel om de grote vragen van deze tijd – de klimaatcrisis en de kansencrisis – van antwoord en oplossingen te voorzien.’
Een goed kabinet in de Nederlandse traditie bestaat volgens Kaag uit conservatieve en progressieve krachten. ‘Een evenwichtig kabinet dus. Waar het evenwicht ontbreekt gaat het mis. Rutte, Wilders en het CDA kunnen daarover meepraten. Ons land is in fundamentele zin gematigd. We verdragen elkaar. We geven elkaar de ruimte.’
Ze schetste vervolgens hoe zij denkt de polarisatie in de samenleving op te kunnen heffen. ‘De online filterbubbels die wij om ons heen weven doen de stammenstrijd uit de oertijd herleven. Hoe kunnen we de verbale burgeroorlog ten einde te brengen, of ten minste temperen?’
Cirkel trekken om ander binnen te sluiten in plaats van buiten sluiten
Ze vond inspiratie in Amerika bij Pauli Murray, een zwarte activiste die in het midden van de vorige eeuw streed voor raciale en gendergelijkheid en in 1977 de eerste zwarte vrouwelijke priester werd van haar kerk. ‘Als mijn broeders een cirkel trekken om mij buiten te sluiten,’ schreef zij, ‘zal ik een grotere cirkel trekken om hen in te sluiten. Als zij zich uitspreken voor de privileges van een nietige groep, zal ik schreeuwen voor de rechten van de hele mensheid.’
Migratie is nodig maar daarvoor moet wel beleid worden gevoerd
Kaag weidde uit over de D66-visie op migratie. Nederland heeft migranten nodig wegens het tekort op de arbeidsmarkt, maar moet daarvoor wel een beleid voeren en zorgen voor voldoende scholen, ziekenhuizen en woningen om te voorkomen dat Nederlandse burgers niet de dupe worden van de migratie.
‘We moeten leren dit te doen nog vóórdat mensen in beweging komen. Alleen dan kunnen we zeggen de realiteit van migratie eerlijk onder ogen te komen. Alleen dan nemen we onze taak als overheid serieus om de noodzakelijke winst van de lange termijn in balans te brengen met de onevenredig verdeelde kosten van de korte termijn.
Ze heeft spijt van de Europa-koers van het kabinet Rutte III
Sprekend over de Europese Unie vertolkte ze de bekende D66-visie van verregaande eenwording ‘om een economische en politieke machtspositie in de wereld in te nemen.’ Ze wil af van de ‘penny wise maar pound foolish-benadering’ in Europa. ‘Wij liepen belangrijke fondsen mis voor onze wetenschappers en universiteiten vanwege kortzichtige en hardvochtige begrotingspolitiek. Ik heb zelf niet genoeg gedaan om een wijziging van koers af te dwingen. Dat reken ik mezelf aan.’
Kaag wilde niet pessimistisch zijn, maar constateerde wel dat er de afgelopen twee decennia door de overheid niets groots tot stand was gebracht.
Rekening van de uitputting van de aarde is op komst
Over het klimaat merkte ze op dat de rekening van de uitputting van de aarde eraan komt. ‘Misschien is niet iedere natuurramp één op één te herleiden naar de opwarming van de aarde. Maar dat de kans op en de intensiteit van zulke rampen toeneemt door klimaatverandering, staat vast. Onze generatie moet de realiteit onder ogen zien: klimaatverandering is niet meer een theoretisch risico, ver aan de horizon. Het is een existentieel gevaar, in het hier en nu.’
Het onderwijs faalt volgens haar om iedereen een faire kans op succes te bieden. ‘Waar iemand is geboren en welke opleiding zijn of haar ouders deden, bepaalt onevenredig de kans op studie, baan, huis en zelfs gezonde levensjaren. En om die ongelijkheid niet verder uit de hand te laten lopen, moeten de raderen van onze verzorgingsstaat steeds harder draaien.’
Opnieuw een sneer naar Rutte: politici hebben juist wel een visie nodig
Kaag bepleitte in de verkiezingscampagne nieuw leiderschap. In haar uitleg erover had ze opnieuw een sneer voor Rutte die er altijd prat op gaat geen visie te hebben. ‘Leiderschap is voor mij dan ook het tegenovergestelde van regelen en ritselen zonder visie. “Waar het visioen ontbreekt, verwildert het volk” staat geschreven in de Spreuken. Als je de politieke managers te lang hun gang laat gaan, als politiek niet langer als middel wordt gezien maar als doel op zich, als beheren en accommoderen zijn uitgegroeid tot hoogste ideaal, betaalt de samenleving daarvoor de hoogste prijs,’ zei Kaag.
Ze ging ook in op het actuele thema identiteitspolitiek en bepleitte een verzoenende houding. Ze wees op een pro Trump-rally in Washington waar een Black Lives Matter-activist een tegendemonstratie had georganiseerd en tot zijn grote verrassing van zijn tegenstander het woord kreeg.
Het was opeens niet meer ‘wij’ versus ‘zij’
‘Wij willen niets dat van u is,’ begon hij, ‘we want our God given right to freedom, liberty, and the pursuit of happiness.’ Mensen die zich van hem hadden afgewend, draaiden zich naar hem toe. Vanuit de menigte riep iemand: ‘All lives matter’. Een precair moment. Die uitdrukking wordt doorgaans gebruikt door diegenen die de slogan Black Lives Matter willen ontkrachten.
‘Maar de spreker reageerde: ‘You’re right, my brother, you’re right. You are so right. All lives matter, right? But when a black live is lost, we get no justice. That’s’ why we say: black lives matter. If we really want to make America great, we do it together.’ De menigte begon te zingen en scandeerde ‘USA USA USA’. En op dat moment waren de twee groepen niet meer ‘wij’ versus ‘zij’. Natuurlijk, de verschillen waren niet weg. Maar doordat de activist een grotere cirkel trok rond alle aanwezigen, verloor de vijandschap zijn scherpe kantjes, waarna het weer mogelijk werd om constructiever met de tegenstellingen om te gaan.
Kaag verwacht met saamhorigheid problemen te kunnen oplossen
Kaag wil eenzelfde houding in de Nederlandse politiek en door saamhorigheid problemen oplossen. Ze repte zelfs over ‘vaderlandsliefde’. Ze zei niet ‘Nederland moet Nederland blijven’, want dat zou betekenen dat ook de problemen blijven, waar groepen tegenover elkaar staan, klimaatbeleid achter loopt op de rest van Europa, sociaaleconomische ongelijkheid welig tiert en waar Peter R. de Vries op klaarlichte dag geliquideerd wordt.
‘Nederland moet Nederland worden; een land waar de verschillen tussen groepen van oudsher groot zijn, maar waar we er zakelijk en constructief mee omgaan. En als regering en parlement dan het goede voorbeeld geven, constructieve debatten voeren, en wat meer begrip en empathie voor elkaar tonen, dan kunnen mensen dat toch zeker ook? En misschien, als het meezit en we allemaal ons best doen, kan er zelfs iets als vaderlandsliefde groeien.’