De democratische rechtsstaat wankelt. Niet alleen de overheid, maar ook burgers en sociale mediabedrijven moeten opstaan om de democratie te beschermen tegen intimidatie, ophitserij en bedreigingen. Dat zei minister van Justitie en Veiligheid Dilan Yeşilgöz-Zegerius (VVD) maandag 12 september in de HJ Schoo-lezing van EW.
Ze noemde expliciet FVD-leider Thierry Baudet en de Groep Van Haga. ‘Politici trekken zonder met hun ogen te knipperen de onafhankelijkheid van onze rechtspraak in twijfel, Thierry Baudet retweet een video waarin agenten ‘fascisten’ werden genoemd en uit online openlijk jodenhaat. Het hondenfluitje is inmiddels ingeruild voor een heel blaasorkest,’ zei Yeşilgöz, die haar lezing opende met de vrijheidsstrijd die haar ouders met gevaar voor eigen leven voerden in Turkije waarop ze zich gedwongen zagen te vluchten.
De onwelriekende reuzel sijpelt zelfs de Tweede Kamer binnen
‘Te lang hebben wij met elkaar gedacht: geef complottheorieën en ondermijnende uitlatingen maar geen aandacht. Dan wordt het niet groter, en gaat het wel weg. Maar dat is niet waar. Het gaat helemaal niet weg en de onwelriekende reuzel sijpelt zelfs de Tweede Kamer binnen. De ophef genereert aandacht, en de aandacht zorgt voor naamsbekendheid, likes, aanzien, invloed, geld en stemmen. Het is een verdienmodel geworden van partijen als Forum en de Groep Van Haga, die verder geen enkele inhoudelijke agenda meer hebben. Net als de woke-beweging halen zij hun inspiratie vooral uit de Verenigde Staten. Alsof dat het belang van Nederland dient,’ zei Yeşilgöz.
Minister roept op om vaker weerwoord te bieden
Ze pleit ervoor om vaker weerwoord te bieden ‘zelfs al krijgt een tweet waarin onzin staat duizenden likes, en de reactie daarop met een onderbouwd weerwoord slechts tientallen. En zelfs al volgen er scheldpartijen en bedreigingen.’
De HJ Schoo-lezing van Dilan Yesilgöz-Zegerius is ook te koop in boekvorm.
Bestel via onze webshop: Doen wat nodig is om onze democratische rechtsstaat te beschermen
Sociale mediabedrijven moeten volgens de minister hun verantwoordelijkheid nemen. ‘Beschermen van de vrijheid van meningsuiting is echt iets anders dan toestaan dat een parallelle wereld ontstaat waarin intimidatie, ophitserij en bedreigingen zonder consequenties blijven.’
De bestorming van het Amerikaanse congres op 6 januari van dit jaar bewijst volgens de minister hoe kwetsbaar de democratie is.
Hoe kan het dat kinderen niet tegen een tekening kunnen?
Yeşilgöz haalde ook uit naar partijleider Farid Azarkan van Denk omdat die na de onthoofding van de Franse leraar Samuel Paty door een moslimextremist zich schaarde achter de stelling dat het beledigen van de profeet Mohammed niet te maken heeft met de vrijheid van meningsuiting. ‘De discussie had moet gaan over hoe het in hemelsnaam kan dat wij in ons land kinderen grootbrengen die niet tegen een tekening kunnen.
Het probleem is het totale gebrek aan weerbaarheid en aan tolerantie voor andere meningen en levenswijzen. En dat los je niet op door die andere meningen dan maar te verbieden. Dat los je juist op door die weerbaarheid te vergroten en je blik te verbreden. Precies waar Paty voor stond en waar zijn collega’s nog dagelijks aan werken.’
Op haar terrein faalt al decennia de aanpak van de drugscriminaliteit
Yeşilgöz erkende dat de overheid de democratische rechtsstaat ook schade toebrengt. ‘Is het fair te verwachten dat men overtuigd opstaat voor de rechtsstaat, als diezelfde rechtsstaat hen in de steek heeft gelaten? De belangrijkste voorbeelden van de afgelopen jaren zijn de hersteloperatie Groningen en de toeslagenaffaire.’
Te lang heeft volgens haar niemand verantwoordelijkheid genomen voor dit falen. Op haar eigen terrein faalt de overheid al decennia in de aanpak van de georganiseerde drugscriminaliteit met als dieptepunten de moord op advocaat Derk Wiersum en op misdaadjournalist Peter R. de Vries.
Weet u nog dat wij de terreur van de Italiaanse maffia destijds Italiaanse toestanden noemden? Vandaag de dag kijken Italianen met bezorgdheid naar Nederlandse toestanden.
De overheid steekt meer geld dan ooit in de misdaadbestrijding, maar kan niet zonder hulp van de burger. Jongeren moeten veel nadrukkelijk worden gewaarschuwd dat ‘een leven in de misdaad geen optie kan zijn.’ En net als haar CDA-voorganger Ferd Grapperhaus richtte ze zich tot drugsgebruikers. Zij moeten zich rekenschap geven van de wereld erachter. ‘Het is nodig dat we elkaar aanspreken op gedrag dat de georganiseerde misdaad aanjaagt, legitimeert en sociaal acceptabel maakt.’
Politici vergiftigen volgens haar bewust debatten met leugens
Ze haalde vervolgens uit naar politici die ‘debatten bewust vergiftigen met leugens: van vaccins ga je dood en de overheid wil boeren vervangen door asielzoekers – dat werk’ en die zo het wantrouwen in de samenleving voeden.
‘Er zijn politici die in moeilijke tijden alleen maar denken: hoe kan ik hier eens politieke munt uit slaan? Voor hen is schade toebrengen aan de democratie, middel en doel tegelijk. We zien een toenemende druk van de flanken van het politieke en maatschappelijke debat. We zien hoe die flanken vaak handig gebruik maken van de verstoorde relatie tussen overheid en mensen in dit land. We zien hoe ze langzaamaan alle instituties die onze democratische rechtstaat vormen en verdedigen, in twijfel trekken.
‘Stap voor stap proberen ze de politie, vrije pers, de onafhankelijke rechtspraak en de wetenschap omstreden te maken. Politici die journalisten zwart maken. Rechters wegzetten als partijdig. De politie collectief racistisch noemen. Die vinden dat andere politici of hun familie thuis mogen worden opgezocht en bedreigd. Het lijkt soms alsof we in één groot, hysterisch algoritme terecht zijn gekomen.’
Yeşilgöz vindt ook dat er een reactie moet komen op het wokisme, de uit Amerika overgewaaide beweging die mensen uitsluit die de verkeerde mening zouden aanhangen. ‘Of wat kwetsend en niet kwetsend is. Wie wel deugt en wie niet deugt. Die onder het mom van inclusie alleen maar bezig zijn met uitsluiten. Met het cancelen van alles wat hen niet aanstaat. En waarom? Omdat deze zouden kwetsen. Wokisten willen bepalen wie recht van spreken heeft. Alleen als je tot de juiste groep hoort, mag je meepraten. Daarmee worden individuen gereduceerd tot geslacht, afkomst of gerichtheid met een vaste bijbehorende mening. Daarvan afwijken, betekent uitgesloten worden.’
Man of vrouw: vind een paar ballen en wees weerbaar
Het geclaimde recht op niet gekwetst te worden legt volgens de minister een enorme druk op de vrijheid van meningsuiting, vrijheid van pers en academische vrijheid. ‘Man of vrouw: vind een paar ballen en wees weerbaar, zou ik zeggen. In een open samenleving moet je een schild ontwikkelen. Er zijn nu eenmaal meningen of feiten die jij liever niet ziet of hoort.’
Wokisme bevordert volgens haar onverdraagzaamheid terwijl verdraagzaamheid volgens Yeşilgöz nu juist de kern van de democratische rechtsstaat is.
Ze kritiseerde verder complotdenkers en demonstranten die gevaarlijke situaties creëren op snelwegen, politici thuis opzoeken en intimideren om ze zo te dwingen hun beleid te veranderen of de onafhankelijkheid van de pers in twijfel trekken, journalisten bedreigen en alternatieve ‘waarheden’ verkondigen.
‘Er wordt selectief geshopt in wetenschappelijke publicaties, leraren worden bedreigd als hun schooladvies niet bevalt, aanvallen op politieagenten worden vergoelijkt en aangemoedigd. Zelfs ziekenhuizen hebben tegenwoordig nota bene beveiliging nodig.’
Een weerbare democratie vraagt volgens Yeşilgöz om weerbare democraten. Ze riep haar gehoor op zich voortaan met de democratie te bemoeien. ‘Wees niet tolerant voor wat we niet moeten tolereren. Spreek je uit.’