Het blijft kopzorg nummer één van veel kiezers: asielmigratie. Maar de asielwetten van het demissionaire kabinet-Schoof dreigen te sneuvelen in de senaat. Acht vragen.
1. Wat is de stand van zaken qua asielwetgeving?
De laatste twee kabinetten – Rutte IV en Schoof – vielen over het asielbeleid. Er volgde veel gespin om de sympathie van de kiezer te winnen, maar het kwam er telkens op neer dat coalitiepartners het niet eens werden over de strengheid van de asielwetgeving.
Wel nam de Tweede Kamer 3 juli, vlak voor het zomerreces, in tweederde meerderheid twee asielwetten aan van de vertrokken PVV-minister Marjolein Faber: de Asielnoodmaatregelenwet en de Wet invoering tweestatusstelsel.
2. Wat houden deze wetten in?
De Asielnoodmaatregelenwet verkort de geldigheidsduur van asielvergunningen van vijf naar drie jaar. Onbepaalde vergunningen worden afgeschaft. Ook beperkt de wet de nareis voor ongehuwde partners of meerderjarige kinderen.
De Wet invoering tweestatusstelsel introduceert het onderscheid tussen vluchtelingen (A-status) en andere beschermingsgerechtigden (B-status). Asielzoeker met een B-status krijgt strengere voorwaarden voor gezinshereniging. Zo krijgen asielzoekers die voornamelijk vluchten voor oorlog of geweld minder rechten en mogelijkheden tot gezinshereniging dan bijvoorbeeld degenen die vluchten vanwege individuele vervolging.
3. Ophef ontstond er over de strafbaarstelling van illegaliteit. Hoe zat dat?
Tijdens het debat op 3 juli kwam PVV-Kamerlid Marina Vondeling plotseling met een voorstel voor strafbaarstelling van illegaliteit, inclusief een verbod op hulp aan illegalen. Het kabinet wilde die illegaliteit alleen strafbaar stellen voor afgewezen asielzoekers die het land niet willen verlaten.
Vondeling wilde een extra stok achter de deur opdat illegalen daadwerkelijk vertrekken. Haar voorstel werd tot veler ontzetting aangenomen. Voor het strafbaar stellen van illegaliteit was afgelopen decennia nooit een meerderheid. Door de afwezigheid van enkele oppositieleden, onder wie GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans, was die er nu plotseling wel.
Op aandringen van NSC en SGP kwam hiervoor later een pauzeknop. Er komt nog een beoordeling door de Raad van State voorafgaand aan invoering. Maar de onrust over het voorstel duurt voort. Tal van hulporganisaties vrezen zich schuldig te maken aan wetsovertreding als de voorstellen ook door de Eerste Kamer komen.
Lees ook dit artikel: wat is illegaliteit?
4. Wat vinden de partijen van de asielwetten?
PVV is groot voorstander. De partij noemde het een ‘historisch moment’ en pleit voor massaal terugkeerbeleid.
Ook coalitiepartijen VVD en BBB zijn voor. Zowel de liberalen als de partij van Caroline van der Plas benadrukken dat strafbaarstelling van hulp aan illegalen niet gaat om ‘het geven van een kop soep’.
ChristenUnie had graag voor de asielwetten gestemd, maar stemde uiteindelijk tegen wegens de strafbaarstelling ‘van de mensen die soep geven, van de vrijwilligers in kerken die illegalen zullen helpen op het moment dat zij in nood verkeren.’
Coalitiepartij NSC en SGP zijn kritisch vanwege de strafbaarstelling van illegaliteit. Ze gingen in de Tweede Kamer uiteindelijk akkoord, na garanties van minister David van Weel dat hulp aan mensen in nood buiten schot blijft.
CDA twijfelde lang, maar bleek uiteindelijk resoluut tegen. De partij noemde de gang van zaken amateuristisch en veroordeelde de strafbaarstelling van humanitaire hulp als onacceptabel.
Ook GroenLinks-PvdA is tegen. De fusiepartij noemt de wetten ‘asociaal, onverantwoord en onmenselijk’.
FVD is volledig tegen. De partij vindt de maatregelen niet effectief zolang Nederland EU-regels moet volgen, en pleit voor EU‑uittreding om echt in te kunnen grijpen.
5. Wat zijn de reacties van buiten de politiek?
Gemeenten en maatschappelijke organisaties proberen de Eerste Kamer te bewegen tegen de asielwetten te stemmen. Ze vrezen voor nog meer chaos in de asielketen door de nieuwe wetten en zijn faliekant tegen de strafbaarstelling illegaliteit.
Zo zegt de Vereniging van Nederlandse Gemeenten: ‘Het gaat hier om mensen die om verschillende reden niet terug kunnen naar het land van herkomst, bijvoorbeeld omdat zij niet worden teruggenomen door het betreffende land. Het alternatief is dat deze mensen op straat belanden met alle gevolgen van dien.’
De Immigratie en Naturalisatie Dienst (IND) drong er al eerder op aan om te wachten met de nieuwe asielwetten, omdat het in 2026 in te voeren Europese Asiel- en Migratiepact (zie vraag 8) ook veel aanpassingen van de wet vergt. De IND zegt die dubbele belasting niet aan te kunnen. De Tweede Kamer neemt zich sinds de Toeslagenaffaire juist voor om beter te letten op uitvoerbaarheid van wetten.
De strafbaarstelling van illegaliteit leidde tot een stroom aan reacties van hulpverleners. Van Vluchtelingenwerk en Artsen zonder Grenzen tot kerkelijke clubs. Ze protesteren ‘tegen de criminalisering van mensen zonder papieren en van de strafbaarstelling van mensen die hen opvangen en helpen’.
6. Hoe nu verder?
De Raad van State beoordeelt deze zomer het plan voor strafbaarstelling illegaliteit. Begin september volgt het debat over de asielwetten in de Eerste Kamer.
De SGP, die in de Tweede Kamer nog akkoord ging, kondigde alvast aan dat deze partij in de senaat tegenstemt als blijkt dat humanitaire hulp aan illegalen strafbaar wordt. ‘Het is volstrekt ondenkbaar dat de SGP medemenselijkheid zou willen bestraffen,’ aldus senator Peter Schalk op X.
Ook voor het CDA is die strafbaarstelling te ver. De partij stemde daarom al in de Tweede Kamer tegen. Hiermee wordt een meerderheid in de senaat onmogelijk.
7. Is illegaliteit niet in strijd met EU-regels? En hoe gaan andere landen hiermee om?
Nee. In veel landen is het wel al strafbaar, maar dat zegt weinig over de praktijk. Zo knijpt Italië een oogje dicht als het gaat om arbeidsmigranten. Hongarije gaat het verst, door mensen zonder papieren uit te zetten naar Servië. Dat is trouwens wel tegen de EU-regels.
Afgelopen jaren werden in tien landen zestig hulpverleners onderzocht dan wel vervolgd, meldt NRC. Onder hen vrijwilligers, mensenrechtenverdedigers, scheepsbemanningen, journalisten, burgemeesters en kerkelijke leiders.
Volgens de Commissie-Meijers, een groep deskundigen op dit terrein, werden in 2023 in de EU 117 mensen aangeklaagd wegens het bieden van hulp, zoals reddingen op zee of het bieden van onderdak.
8. Over de EU gesproken: hoe zit het met het Europese Asiel- en Migratiepact?
Op 12 juni 2026 gaat dit pact in. Daarin staat onder meer dat ‘veiligelanders’ een flitsprocedure krijgen aan de EU-buitengrens en dat asielmigranten eerlijker worden verdeeld over de Europese Unie. Kabinet en parlement moeten komend jaar nog veel werk verzetten om de regels in te voeren.
Intussen vinden partijen als NSC en BBB de afgesproken maatregelen niet ver genoeg gaan. Ze willen een fundamentele herziening van het asielbeleid. Dat betekent: uitvoering van asielprocedures en opvang van asielzoekers in veilige derde landen in de regio van herkomst, lidstaten bepalen zelf bepalen wie ze toelaten of uitnodigen, en zo nodig aanpassing van internationale en Europese verdragen.
Dit voorstel haalde geen Kamermeerderheid. Dit door tegenstemmen van nota bene de PVV, die een strenger asielbeleid als prioriteit nummer één zegt te hebben. Ook D66 stemde tegen, terwijl die partij in juni concludeerde dat asielverzoeken buiten Europa moeten worden afgehandeld.