Alleen kandidaten die niet te kritisch zijn over het Chinese regime, mogen meedoen aan de lokale parlementsverkiezingen in Hong Kong. Daarmee schieten de leiders in Beijing zichzelf in de voet.
Op zondag 4 september mogen de burgers van Hong Kong naar de stembus om de 70 leden van de Legislative Council, kortweg LegCo te kiezen. Met nog een maand te gaan dreigen de lokale parlementsverkiezingen in chaos te ontaarden. Maar liefst zes kandidaten zijn geweigerd omdat ze volgens de kiesraad ongeschikt zijn als parlementariër.
Protesten voor democratie haalden niets uit
De gemoederen in Hong Kong zijn toch al verhit sinds de Paraplu-demonstraties eind 2014. Honderdduizenden bewoners van deze speciale administratieve regio van China gingen toen wekenlang de straat op om naast actief kiesrecht ook passief kiesrecht te eisen; het recht dat iedereen zich kandidaat kan stellen voor de functie van chief executive, de hoogste stadsbestuurder.
Het stadsbestuur van Hong Kong (gesteund door de Chinese regering) moest daar niets van weten. Zij vonden het best dat de burgers in 2017 voor het eerst de chief executive mochten kiezen, zolang zij maar via een zorgvuldig samengesteld kiescomité de kandidaten konden selecteren. De pro-democratiebeweging noemde dat fopverkiezingen en was bang dat kiezers volgend jaar drie kandidaten met dezelfde pro-Beijing agenda op het stembiljet zullen aantreffen. Zij eisten een vrije kandidaatstelling.
Het voorstel van het stadsbestuur werd in een rommelige LegCo-vergadering weggestemd. Daarmee is niemand iets opgeschoten, want nu geldt de oude regel waarin een comité van wijze mannen en vrouwen een nieuwe stadsbestuurder moet aanwijzen en de kiezer er helemaal niet aan te pas komt.
China vreest voor meer democratische eisen
Hierna is het pro-democratiekamp verdeeld geraakt. Er is onenigheid over zowel doelstellingen als de methodes om die te realiseren. Er zijn nieuwe politieke partijen opgericht die niet alleen democratische hervormingen, maar ook grotere autonomie en in sommige gevallen zelfs onafhankelijkheid van China nastreven.
Dit vooruitzicht heeft de machthebbers in Beijing erg nerveus gemaakt. Een door de burgers langs democratische weg afgedwongen onafhankelijkheid van Hong Kong opent de weg voor een nachtmerriescenario waarin ook de burgers van Xinjiang en Tibet in opstand komen. Of – nog erger in Chinese ogen – Taiwan besluit dat het definitief niet bij China wil horen.
Lastige kandidaten mogen zich niet verkiesbaar stellen
Vorige maand hintte Zhang Xiaoming, de directeur van China’s liaisonkantoor in Hong Kong, dat kandidaatvolksvertegenwoordigers die een andere koers voorstaan dan China zich misschien niet verkiesbaar mogen stellen.
‘Als onafhankelijkheidsgroeperingen wordt toegestaan plaats te nemen in het wetgevend orgaan van Hong Kong, is dat dan in overeenstemming met het systeem van Eén land, twee systemen? […] Dit is niet alleen een juridische kwestie, dit is een belangrijke principiële zaak.’
Het stadsbestuur van Hong Kong heeft goed naar hem geluisterd. Plotseling kwam de kiesraad met een loyaliteitsverklaring op de proppen. Kandidaat-parlementariërs moeten daarin erkennen dat Hong Kong een onlosmakelijk deel van China vormt. Verschillende kandidaten in het pro-democratiekamp weigerden de verklaring te tekenen.
De rare situatie doet zich voor dat sommige kandidaten die weigerden te tekenen toch als kandidaat zijn geaccepteerd. Vijf weigeraars zijn daarentegen door de kiesraad als kandidaat afgewezen. De situatie wordt nog gekker: Edward Leung tekende de verklaring wel en nam afstand van het standpunt dat Hong Kong beter af is door zich af te scheiden van China. Desondanks kreeg hij te horen dat zijn kandidaatstelling niet wordt geaccepteerd.
Meer van Fred Sengers: Ongekende kans: na Brexit kijken Chinese bedrijven naar Nederland
Gemarkeerd beeld van de democratie
Even los of Leung oprecht tot andere inzichten is gekomen, is de vraag of de ambtenaren van de kiesraad niet veel te ver gaan als zij inhoudelijk over de geschiktheid van kandidaten oordelen. Hieruit blijkt een gemankeerd beeld van democratie. In Hong Kong mag je blijkbaar alleen wetgever worden zolang je niets aan de huidige wet wil veranderen.
Daarmee schieten de leiders in Beijing zichzelf in de voet. Het is onwaarschijnlijk dat kandidaten die onafhankelijkheid nastreven een meerderheid zouden behalen. Uit onderzoek bleek vorig jaar dat maar 17,4 procent van de bevolking van Hong Kong dat wil. De meeste mensen willen de garantie dat hun burgerrechten niet door China worden uitgehold.
Door in te grijpen in het democratisch proces zal de aanhang van de pro-democratiebeweging en partijen die meer autonomie en onafhankelijkheid nastreven alleen maar groeien. Want als de bewoners van Hong Kong ergens een hekel hebben, dan is het wel aan fopverkiezingen.